Het gaat niet goed met de zelfregulering in Nederland. De Raad voor de Journalistiek lijkt het nu zwaarder te hebben dan ooit. Er is altijd wel kritiek op de Raad geweest, met voor- en tegenstanders, maar het lijkt nu echt mis te zijn. Onlangs heeft HDC Media te kennen gegeven de Raad niet meer te erkennen. Velen zijn HDC voorgegaan zoals Elsevier, De Telegraaf en Het Parool.
HDC Media
Een van de kritiekpunten van HDC Media om uit de Raad de stappen is dat de Raadskamer voor een meerderheid uit journalisten zal bestaan en minder uit juristen. En zo wordt een procedure te veel ‘een slager keurt eigen vlees’ proces, aldus Mike Ackermans, hoofdredacteur van HDC Media.
HDC Media heeft nu besloten dat klachten die over de krant gaan door HDC zelf wordt behandeld in plaats van door de Raad voor de Journalistiek. “Onze organisatie zal zelf klachten van betrokkenen gaan behandelen”, aldus Ackermans. Maar hun alternatief lijkt niet anders te zijn dan een vorm van een ‘slager die zijn eigen vlees keurt’. En dat is bij verschillende lezers van het Haarlems Dagblad ook niet onopgemerkt gebleven. Maar uiteindelijk heeft het bestuur van de Raad besloten om de drie juristen van de Raad te behouden.
De ombudsman niet voor lezersklachten
Er zijn ook andere manieren om klachten van de mediaconsument te behandelen. Zo hebben NRC handelsblad en de Volkskrant een ombudsman in dienst om klachten van lezers te behandelen. Maar dat zijn maar twee kranten. Het Algemeen Dagblad heeft ooit een ombudsman gehad, maar die is wegbezuinigd. Veel regionale bladen hebben geen ombudsman in huis en als ze die wel hebben, behandelt hij klachten van lezers die onrecht ervaren in de bureaucratie, zoals onverklaarbare energienota’s, inbreuk op hun woongenot en de moeizame communicatie met bedrijven, instellingen en overheid. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling dat deze ombudsman klachten behandelt over de krant:
“De Ombudsredactie is niet bevoegd een klacht te behandelen wanneer deze betrekking heeft op de krant of een medewerker van de krant. Aangezien de ombudsredactie zelf deel uitmaakt van het krantenbedrijf, kan de voor het ombudswerk vereiste neutraliteit in het geding komen”. (NoordHollands Dagblad)
Aan de media zelf overlaten
Net zoals HDC Media heeft ook RTL Nieuws onlangs weer benadrukt dat kijkers bij de redactie terecht kunnen als ze klachten hebben en niet bij andere instellingen zoals de Raad voor de Journalistiek.
“Wij denken dat wij mans genoeg zijn om klachten over RTL Nieuws te toetsen aan de gangbare journalistieke regels. Als mensen klachten over RTL Nieuws hebben, dan moedigen wij hen altijd aan zich bij ons te melden. Of klagers krijgen van ons gelijk en dan volgt een vorm van genoegdoening.”
Daar is niks mis mee, lijkt mij. Het is juist toe te juichen dat media kritisch naar zichzelf kijken en dat verantwoording afleggen daadwerkelijk door de media zelf wordt georganiseerd. De Raad juicht het ook toe als klagers eerst in gesprek gaan met de hoofdredactie van het medium voordat ze een officiële klacht indienen.
Maar is het realistisch dat media hun klachten zelf behandelen? Kunnen journalisten kritisch naar zichzelf kijken? We zien weliswaar steeds meer hoofdredacteuren bloggen over hun journalistieke keuzes en gemaakte fouten, maar fundamentele grote fouten worden door media moeilijk erkend. Het is niet voor niets dat NRC rondom de affaire van Friso een buitenstaander, weliswaar de voormalige ombudsman van de Volkskrant, heeft gevraagd de zaak te onderzoeken. En er worden nog steeds talloze klachten bij de Raad ingediend.
De discussie over de Raad is een moeilijke kwestie en op veel punten zijn er weer voor- en tegenargumenten te verzinnen op de voorgestelde vernieuwing. Ik denk dat we in Nederland niet bang hoeven te zijn voor meer overheidsreguleringen of praktijken zoals Leveson in Engeland, maar hoe het er nu aan toe gaat, toont eerder een defensief gedrag van media aan dan dat we op weg zijn naar een transparanter medialandschap.
Yael de Haan is lid van de Raad voor de Journalistiek maar schrijft vanuit Journalismlab.
