JONG TALENT: Iedere maandagavond een nieuw portret van een oud-student aan de School voor Journalistiek. Waar zijn deze journalisten beland? Waar valt nog een slag te slaan in hun vakgebied? En welke handvatten hebben zij meegekregen tijdens hun studie in Utrecht?
JOOST SCHEFFERS.
Hij is journalist met als specialisatie het Midden-Oosten, vooral Egypte. Hij woont daar nu zo’n 2,5 jaar en spreekt inmiddels vloeiend Arabisch. Hij liep stage op de buitenlandredactie van de NRC en leverde onlangs vanuit Egypte radiobijdrages voor de NOS en het Belgische VRT. Ik sprak Joost Scheffers toen hij nog in Nederland was in zijn kamer.
Je hele slaapkamer hangt vol met vlaggen en overal liggen boeken en hebbedingetjes uit Egypte. Neem je je werk altijd mee naar huis?
‘Mijn werk neem ik altijd mee naar huis. Ik sta op met het Midden-Oosten, Egypte in het bijzonder, en ga ermee naar bed. Ik houd me er constant mee bezig, ik leer Arabisch, ben aan het bijschaven. Ik heb Egyptische vrienden met wie ik alleen Arabisch spreek en wil dat nog verder blijven ontwikkelen.’
Mijn hobby’s, favoriete vrijetijdsbesteding en werk over Egypte lopen door elkaar heen
Ik begrijp dat je je er goed in verdiept, maar je neemt het ook mee naar huis. Je kunt ook zeggen dat is mijn werk en voor de rest doe ik er niks mee. Maar hier hangen landkaarten, overal boeken over het Midden-Oosten…
‘Ja, absoluut. Ik houd dat niet gescheiden, geen idee hoe dat zou moeten. Mijn hobby’s, favoriete vrijetijdsbesteding en werk over Egypte lopen door elkaar heen.’
SVJ
Van 2009 tot 2015 studeerde je aan de SvJ. Waarom die studie?
‘Het schrijven ging me op de middelbare school altijd al goed af. Mijn opa was journalist bij onder meer Trouw en de Rotterdammer, de broer van mijn oma was journalist Bert Klei die bekend is van zijn columns in Trouw en mijn oom werkt als journalist. Die interesse in de journalistiek zit dus in de familie. Ik ben voor een website gaan schrijven over games, ben journalistiek gaan studeren en gedurende de studie mijn interesses verlegd. Die journalistieke ambitie is al vroeg begonnen dus.’
In de SvJ-tijd heb je veel gedaan. Merkte je dat je toen al een liefde voor het Midden-Oosten had?
‘Het begon met een interesse in de islam in het algemeen, de moslimminderheid in Nederland ook. Tijdens het vak Deadline op de SvJ moest je een krant met nieuwsartikelen maken en moest ik een stuk over Syrië schrijven. Ik vond via Facebook een Syrische activist in Nederland en interviewde hem over de protesten tegen president Assad en hoe het regime met harde hand de protesten neersloeg.’
Door dat vak ben je je dus voor het eerst meer gaan verdiepen in Syrië en dus ook de rest van het Midden-Oosten?
‘Ik ben daarna ook het nieuws uit het Midden-Oosten blijven volgen. Op eigen initiatief ben ik naar Israël en Palestina gereisd om te kijken hoe het daar is.’
Hoe is die interesse in het Midden-Oosten zich gaan ontwikkelen?
‘Voordat ik voor het eerst naar Egypte ging, wilde ik leren hoe het leven in het Midden-Oosten is door er langere tijd te verblijven. Natuurlijk uit eigen interesse, maar ook om te kijken of ik er eventueel in de toekomst zou willen wonen. Toen heb ik besloten om naar Caïro te gaan om daar Arabische taal leren. Ik heb voor Egypte gekozen, omdat Caïro de grootste stad van het Midden-Oosten is. Ik dacht als ik die stad overleef, kan ik het Midden-Oosten ook wel aan. Het leven beviel me daar zo goed, dat ik altijd ben blijven terugkomen. Ik heb nu zo’n 2,5 jaar in Egypte doorgebracht met wat pauzes ertussen voor de studie in Nederland.’
En je liep stage bij de NRC. Heb je je daar ook veel bezig gehouden met het Midden-Oosten?
‘Zeker. Tijdens mijn studie heb ik een half jaar op de buitenlandredactie van de NRC stage gelopen. Mijn tijd daar is van onschatbare waarde geweest voor mijn ontwikkeling als journalist, ik heb daar ontzettend veel geleerd van de buitenlandredacteuren en correspondenten over hun ervaring en de buitenlandjournalistiek. En het was bij NRC een fijne omgeving waar de journalistieke lat hoog ligt.’
EENZAAMHEID
In 2014 maakte je een documentaire over eenzaamheid, hoe kwam die tot stand?
‘Het oorspronkelijke idee konden we niet uitvoeren waardoor ik samen met partner Léon Mastik (Nu Verslaggever & Samensteller Goedemorgen Nederland) een documentaire ben gaan maken over eenzaamheid, genaamd Ben ik alleen?’
Waarom eenzaamheid?
‘Doordat de oma van Léon overleed. Ze voelde zich altijd eenzaam en vanuit dat perspectief begonnen we na te denken over het thema eenzaamheid, een diep probleem in de samenleving. Want ook onder jongeren komt het veel voor, zeker niet alleen onder ouderen die minder mobiel of van wie de sociale omgeving steeds kleiner wordt. Door het maken van de documentaire heb ik geleerd dat de kern van eenzaamheid vrij ‘simpel’ is. Hoe vaak kun je je vrienden zien? En kun je je emoties wel met anderen, goede vrienden en vriendinnen delen? Ik heb gelukkig goede vrienden, zowel in Nederland als Egypte, waarmee ik goed contact heb en veel kan delen.’
EGYPTE
Je deed verslag vanuit Caïro voor Nederlandse nieuwszenders. Hoe heb jij je tegenover media geprofileerd als Egypte-journalist?
‘Je moet veel twitteren met duiding erbij, laten zien dat je alles volgt, dat je er alles over weet, ik bezocht in Nederland veel lezingen over het Midden-Oosten waar je telkens dezelfde mensen tegenkomt, de kennis uitbreiden en laten weten dat ik er zit. Ik zat een tijdje bij het programma Bureau Buitenland door een redacteur die mij via Twitter vond. Ik vertelde daar hoe het voetbal in Egypte is verworven met de politiek.’
Door in Egypte te wonen maak je deel uit van de dagelijkse samenleving: je hebt een huis, doet boodschappen en ondertussen zijn er heftige gebeurtenissen met dagelijkse demonstraties
Je kwam op 12 juni 2013 voor het eerst aan in Egypte. Het werd een roerige tijd, is het niet?
‘Jazeker, miljoenen mensen gingen die maand de straat op om tegen het beleid van president Morsi te demonstreren waarna hij uiteindelijk door destijds legerleider Sisi werd afgezet. Dat is een memorabel moment dat je nog lang bijblijft, ondanks dat het erna niet veel beter is gegaan met Egypte. Door er te wonen maak je deel uit van de dagelijkse samenleving: je hebt een huis, doet boodschappen en ondertussen zijn er heftige gebeurtenissen met dagelijkse demonstraties en de ontruiming van een groot protestkamp waarbij bijna duizend doden vielen en de noodtoestand werd afgekondigd inclusief een avondklok vanaf 19.00 uur. Ik heb me daar op persoonlijk vlak erg ontwikkeld. Ik ben erg gelukkig in Nederland en heb er alles wat ik kan wensen, maar in Egypte heb ik meer een ‘vervuld’ leven, het is interessanter om daar te zijn. Ik leer er ontzettend veel over een andere maatschappij en verbeter mijn Arabisch nog dagelijks.’
Als je over de islam moet schrijven als journalist, ben je dan voorzichtiger omdat je weet dat het frictie op kan leveren?
‘Je hebt het over de islam en er zijn moslims die dat praktiseren, uitvoeren als het ware. Als je je daarop focust behalve enkel ‘de’ islam zelf, is dat al beter. Er is na 9/11 een krant geweest die een Korantekst publiceerde, maar niet met de moslimgemeenschap in gesprek gingen. Hier gaat het in Nederland ook over de dreiging van IS en sommigen zien moslims als bedreiging, terwijl die (vaak ook gematigde) moslims zelf ook die dreiging van radicalen en extremen voelen. Je moet letten op nuances, zoals altijd in de journalistiek, scheer niet iedereen over één kam en haal islam en daden van individuele moslims uit elkaar. Net als bijvoorbeeld bij verhalen over misbruik in de katholieke kerk.
In de hoofden van sommigen zit nog steeds het beeld dat alle moslims extremisten zijn en zichzelf willen opblazen en dat ze een achterlijke religie aanhangen. Het is aan mij om niet alleen het verhaal van radicalen te laten zien, maar de complexe werkelijkheid erachter, de context. Dat geldt natuurlijk voor alle onderwerpen.’
VERSLAGGEVING IN CONFLICTGEBIEDEN
Bij de NVJ, Nederlandse Vereniging van Journalisten, volgde je van Peter ter Velde (buitenlandcoördinator van de NOS) de cursus Verslaggeving in Conflictgebieden. Hoe bereid je je voor op een gevaarlijke situatie in een oorlogsgebied?
‘Ik volgde die cursus op aanraden van een goede vriend en omdat ik naar Egypte ging. Ik had toen, en heb nog steeds, niet echt de ambitie om een oorlogsgebied op te zoeken, maar wilde er wel op voorbereid zijn. Lees je goed in, wees fysiek voorbereid en heb je juiste spullen bij je die je moet meenemen, weet hoe je je ‘on the ground’ moet gedragen en zorg ook voor goede contacten. Zorg voor juiste fixers. Op Facebook zijn er geheime groepen waar je kunt zien wie je kunt vertrouwen, je moet een inschatting kunnen maken of een gebied veilig is en hoe je je gedraagt.’
In Egypte zijn er vrienden die vragen of ik niet bang ben om terug te gaan naar Europa met de aanslagen van IS: Brussel, Parijs, Londen
Dat is de voorbereiding. Ik heb ook weleens een cursus gehad en dan wordt gezegd dat je zigzaggend moet lopen in een gebied waar je wordt beschoten. Nooit in een rechte lijn lopen. Dat soort tips en tricks, kreeg je die ook mee?
‘Ja, dat is echt wanneer je beschoten wordt. Dat is niet onvermijdelijk in een conflictgebied. Waar kun je achter schuilen? Zorg voor goede kogelvrijevesten en een helm. Maar ook wat doe je als je gegijzeld wordt? Wil je vluchten en op welk moment? Wat doe je bij een controlepost? Je ontwikkelt je ook mentaal op dat gebied.’
Ben je bij zo’n voorbereiding nooit bang geweest, dacht je dat ik vind dit te eng, ik begeef me straks wel in een gevaarlijk gebied.
‘Nee, bijna nooit. In Egypte zijn er vrienden die vragen of ik niet bang ben om terug te gaan naar Europa met de aanslagen van IS: Brussel, Parijs, Londen. Er is een bepaald frame dat het altijd alleen maar gevaarlijk is in het Midden-Oosten. Iets is nieuws als het afwijkt van het normale. Het is niet nieuwswaardig om te melden dat miljoenen Nederlanders veilig op hun werk zijn aangekomen, maar het is wel nieuws dat er ongelukken op de weg zijn geweest. Dat is hetzelfde met het Midden-Oosten, waarbij je alleen maar het gevaar meekrijgt. Zo krijgen veel Egyptenaren dus ook op zo’n manier een beeld van Europa.’
KERKEN
Je deed in 2015 drie maanden onderzoek naar kerken die in Egypte in 2013 werden aangevallen. Kun je kort uitleggen wat er in augustus 2013 gebeurde?
‘Van mijn 2,5 jaar in Egypte heb ik mij drie maanden beziggehouden met een onderzoek naar de kerken in dat land. In Egypte wonen zo’n vijf miljoen christenen op een bevolking van 100 miljoen, daar wilde ik meer over leren.’
Dat dus als kanttekening. Maar waarom deed je dat onderzoek?
‘Op 14 augustus 2013 werden veel kerken en politiebureaus in Egypte aangevallen. Na protesten tegen het bewind van president Mohamed Morsi heeft toenmalig legerleider en nu president van Egypte, Abdel Fatah al-Sisi, Morsi afgezet. Daarna gingen alle Morsi-aanhangers de straat op. Er was een demonstratiekamp dat met heel veel geweld ontruimd is, waar zeker achthonderd mensen om het leven zijn gekomen volgens Human Right Watch. Als reactie op die gewelddadige ontruiming zijn er kerken aangevallen, omdat christenen als voorstanders werden gezien van de militaire coup.’
Wat deed je om je onderzoek kracht bij te zetten?
‘Nadat kerken waren aangevallen, had president Sisi beloofd dat ze weer opgebouwd zouden worden. Mijn vraag was of dat ook daadwerkelijk gebeurd was. Ik ben toentertijd door Egypte gereisd en heb met slachtoffers gesproken: christenen die een boekhandel opnieuw hadden opgebouwd nadat ‘ie was platgebrand, mensen van aangevallen kerken, priesters, inwoners, ik heb kerken bezocht waar je nog steeds de brandplekken ziet of die nog steeds in puin liggen.’
Er komt altijd een risico bij kijken, zeker in steden waar normaal gesproken geen buitenlander komt
Wat was de conclusie van jouw onderzoek?
‘Op een aantal plekken zijn er kerken opgebouwd en is Sisi zijn belofte nagekomen. Maar er zijn tal van kerken die nog herbouwd moeten worden. Maar ook een belangrijke vraag is hoe de christenen zich nu voelen onder Sisi. IS heeft verklaard christenen in Egypte als legitiem doelwit te zien. Daarna zij er onder meer bij kerken in Caïro, Tanta en Alexandrië zelfmoordaanslagen geweest en is er een konvooi met bussen christenen aangevallen door militanten. Bij elkaar vielen er meer dan honderd doden. Daarbij hebben christenen in Egypte nog altijd op veel gebieden een achtergestelde sociaal-maatschappelijke positie ten opzichte van moslims. Dus christenen zijn er nog steeds op hun hoede. Maar mijn onderzoek is nog steeds niet afgerond, omdat het door de veiligheidsdiensten in Egypte werd tegengewerkt. Ik wil dat ooit weer oppakken.’
Hoe was dat om daar als westerse journalist te zijn? Was er angst?
‘De mensen wilde wel praten, ik werd vergezeld door iemand van de lokale christelijke gemeenschap, dat hielp wel. Maar er komt altijd een risico bij kijken, zeker in steden waar normaal gesproken geen buitenlander komt. Ik had bijvoorbeeld op een terras afgesproken met een man van een kerk en moest daar even naar het toilet. Toen ik het café binnenging, viel het helemaal stil omdat daar opeens een lange blonde, blanke buitenlander stond. Het is er toch wel lastig om je werk te doen en iedereen houdt je in de gaten. Zo stapte ik uit een boekwinkel die ik bezocht om een foto te nemen en zo de naam en gps-locatie in mijn telefoon te hebben. Mijn iPhone had ik maar paar een paar seconden in de lucht om een foto te maken. Dat zag iemand die direct de politie belde, die het vervolgens doorgaf aan de lokale veiligheidsdiensten, waarna die weer het hoofdkantoor in Caïro inlichtte en vervolgens mij duidelijk werd gemaakt dat het niet de bedoeling is dat ik foto’s op straat neem.’
BLIK IN DE TOEKOMST
Word je correspondent, ga je naar het Midden-Oosten, wat ga je doen?
‘Ik ben deze zomer (2017) weer naar Egypte gegaan om onder meer een semester Arabische lessen te volgen om dat verder uit te breiden. Nu is mijn Arabisch op een behoorlijk niveau en spreek ik het moeiteloos vloeiend. Na de School voor Journalistiek heb ik besloten om nog even verder te studeren voor verdere vedieping. Ik doe nu twee masters aan Universiteit: één in Modern Middle Eastern Studies en een master in Islamic Studies, met veel lessen Arabisch erbij. Inmiddels ben ik in mijn achtste studiejaar en hoop ik aankomende zomer mijn ‘student-zijn’ te kunnen afsluiten.’
Je hoeft niet direct naar het gevaarlijkste gebied ter wereld te gaan. Er zijn genoeg verhalen op andere minder risicovolle plekken die verteld moeten worden
Dus dat komt goed met jou.
‘Insha’Allah (vertaald: als God het wilt). Wat ik zou zeggen tegen studenten Journalistiek? Kies gedurende de studie voor een specialisme of groei er langzaamaan in. Wees actief tijdens de studie, ook erbuiten, en op een gegeven moment merk je wel wat je interessant vindt: radio, televisie of schrijven en mogelijk een inhoudelijke specialisatie, het een hoeft het ander niet uit te sluiten. En bij interesse in buitenlandjournalistiek: leer een taal! Dat kan al naast de studie journalistiek met betaalbare cursussen aan de Volksuniversiteit. En zorg dat je de Engelse taal goed beheerst, dan heb je straks een veel grotere potentiële afzetmarkt. Verdiep je in een regio of land. Je hoeft niet direct naar het gevaarlijkste gebied ter wereld te gaan, er zijn genoeg verhalen op andere minder risicovolle plekken die verteld moeten worden.’
