Je zou denken, wat een gedoe met die Johannes. Laat het arme beest gewoon sterven, of niet maar waarom zoveel opwinding? Zeker komkommertijd? Maar zo is het niet. Gestrande walvissen fascineren Nederlanders al eeuwen en legio dan ook is het aantal plaatjes, schilderijen en beschrijvingen daarover. De opwinding is niet nieuw, nieuw is de invulling die daar verder aan gegeven wordt. Bij Johannes was dat dierenleed en menselijk onvermogen dat tegen te gaan. In de zeventiende eeuw toen er talloze walvisstrandingen genoteerd werden, was de meest gegeven uitleg een volstrekt andere: het dier was een voorteken. Het was de tijd dat de natuur nog ongetemd was en angst vooral geassocieerd werd met ondoordringbare wouden en woeste wateren. En uit die wateren kwamen… zeemonsters. De walvis was zo’n monster. Als zodanig was het temeer bekend omdat het ooit ook de arme Jonas opgeslokt had.
Het feit dat god hem op de Hollandse kusten wierp was een slecht, zeer slecht teken. Aldus bijvoorbeeld het gedicht dat Theodorus Schrevelius schreef onder de fraaie prent die de vader van schilder Pieter Saenredam, Jan, maakte van het dier dat op 19 december 1601 bij Beverwijk aanspoelde. Dat gebeurde op een moment dat het in de Republiek gonsde van slechte berichten – onder meer over een enorme Armada die de Spanjaarden op het punt stonden te sturen. Schrevelius vertelt het in zijn gedicht allemaal, en ook dat op dergelijke strandingen gewoonlijk ‘onheil en bloedbaden’ volgen. Saenredam maakte ook zijn prent rond dergelijk nieuws, onder meer door links en rechts zons- en maanverduisteringen uit te beelden evenals de pijlen waarmee de Amsterdamse maag beschoten wordt.
En dan te bedenken dat dit slechts één prent is. Er zijn er talloze en even zo vele sombere interpretaties. Hierbij moet overigens wel aangetekend worden dat die interpretaties afkomstig waren van intellectuelen. Voor ‘het volk’ betekende het beest toch vooral een verzetje. Iets nieuws onder de zon?
Voor wie meer wil weten: Simon Schama wijdt in zijn Overvloed en onbehagen een heel hoofdstuk aan walvisstrandingen en ook op internet is er veel te vinden. Zie alleen al dit lijstje van de strandingen in Noordwijk.
