In afgelopen jaren zijn er ten behoeve van het journalistieke research-, redactie- en verificatieproces steeds meer digitale, geautomatiseerde en zelflerende ofwel zogenoemde AI (artificial intelligence) tools op de markt verschenen. DataMinr bijvoorbeeld zet dergelijke algoritmische tools in om miljoenen Tweets door te spitten zodat journalisten de laatste trends kunnen volgen. Ook Google begeeft zich steeds meer op de journalistieke markt en biedt verschillende AI-tools aan voor het ordenen, selecteren en verifiëren van informatie.
Journalisten hebben toegang tot een overvloed aan online informatie. In toenemende mate worden websites niet direct geraadpleegd maar worden ze gevonden via zoekmachines als Google: 50% van het externe online verkeer naar online uitgevers loopt via deze browser. Uit een onderzoek van het lectoraat in samenwerking met de Universiteit van Amsterdam en Universiteit van Wenen blijkt dat journalisten bijna altijd met Google beginnen als ze informatie of bronnen willen zoeken. Zoekmachines en geautomatiseerde tools worden door journalisten als betrouwbaar ervaren.
De rol van zoekmachines
Terwijl Artificial Intelligence veelal als neutraal wordt voorgesteld, klinken in het publieke en politieke debat steeds vaker zorgen over haar subjectiviteit, in het bijzonder over de subjectiviteit van de algoritmes die deze AI sturen. Algoritmes kunnen bijvoorbeeld bepaalde bevolkingsgroepen discrimineren en daarmee de toegang tot informatie en services juist tegenwerken. Ook is de werking van algoritmische systemen vaak ‘black-boxed’:ondoorzichtig. Een gebruiker weet wat hij invoert en ziet wat er vervolgens uitkomt maar heeft geen zicht op de geautomatiseerde tussenstappen die door hightech conglomeraten als Google, Apple, Facebook en Amazon in het systeem zijn ingevoerd.
Hoewel AI-tools en zoekmachines efficiënt zijn, zijn ze verre van objectief. Deze tools ordenen informatie aan de hand van gebruikers-populariteit. Uit ons onderzoek blijkt dat informatie op de eerste pagina van een zoekmachine en hoger op de lijst staat veel vaker wordt gebruikt. Uit ander onderzoek is bovendien bekend dat informatie die hoger op de lijst van een zoekpagina staat veelal als relevanter en betrouwbaarder wordt gezien. Hiermee spelen zoekmachines een cruciale rol spelen in het informatieproces.
Onderzoek naar de inzet van geautomatiseerde tools in de journalistiek
Het feit dat algoritmes niet neutraal zijn, vraagt om een onderzoek op de inzet van geautomatiseerde tools in de journalistiek. In hoeverre wordt het journalistieke proces hiermee gestuurd? Welke belangen, normen en waarden maakt zij door gebruik te maken van AI impliciet tot de hare? En in hoeverre is de journalistiek daarvan bewust?
Het lectoraat heeft een onderzoeksaanvraag ingediend samen met Instituut Beeld en Geluid, NOS, Ombudsman voor de publieke omroepen en WOS (Westland Lokale omroep) en heeft als doel om na te gaan wat de gevolgen zijn van het gebruik van door algoritmes gestuurde tools op de onafhankelijkheid, objectiviteit, betrouwbaarheid en transparantie van de journalistiek en hoe het bewustzijn over de werking van algoritmes onder journalisten vergroot kan worden.
