Longform journalistiek. Modewoord voor te lange verhalen. Totdat je niet genoeg kan krijgen van een verhaal. Een goed boek kan immers niet dik genoeg zijn.
Sinds de fraude van Diederik Stapel in september 2011 aan het licht kwam, hebben de Nederlandse media wel veel bericht over de zaak, maar hebben ook weinig achtergronden en analyses gepubliceerd, wat niet zo gek was: de materie was gecompliceerd en Stapel zelf weigerde te praten.
Onderzoeksrapporten
Bij de universiteiten werd verwezen naar de onderzoeksrapporten. Die rapporten – het Tilburgse en het eindverslag van de Commissie Levelt – vormden de basis van de meeste analyses die we in Nederlandse media hebben gezien: daar stonden de namen van de andere betrokken in.
Dat leidde bijvoorbeeld tot de analyse in Volkskrant waar de ontmaskering door promovendi uit de doeken werd gedaan en de Profiel-uitzending van Human, waar ex-medewerkers en co-auteurs aan het woord kwamen.
Fact-checkers
Anderhalf jaar later is er het New York Times Magazine, waar Yudhijit Bhattacharjee (zie voor meer stukken van hem: The Atlantic, Discover, GQ, NYT, Science en Wired) na maanden arbeid – het verhaal begint in de zomer van 2012 – het voor elkaar heeft gekregen niet alleen Stapel te interviewen maar ook te spreken met z’n familie en een groot aantal andere betrokkenen.
Bhattacharjee reisde naar Nederland, sprak met iedereen, er werd een fotograaf ingeschakeld om niet alleen Stapel maar ook diverse relevante plekken (Utrecht, Groningen) te fotograferen, een team van fact-checkers ging vervolgens aan het werk om alles te controleren.
Ontsporing
Het resultaat is een fascinerend verhaal van 9 lange schermen dat door de NYT gratis aan de lezer ter beschikking wordt gesteld. Stapel noemt z’n fraude “extreme” verklaart het als een “zoektocht naar het schone”. Veel van de informatie was al te lezen in Ontsporing maar het verhaal bevat ook een gedetailleerde reconstructie van de ontmaskering, beginnend in 2010.
Bhattacharjee sprak ook met voormalige student, die Stapel in de categorie “good people doing bad things” plaatst. Stapel draait er zelf niet omheen: “I did it. There were many circumstantial things, but I did it.”
Bhattacharjee is een scherp observant, en er niet bij voorbaat op uit om Stapel neer te sabelen. De feiten spreken in dit geval ook voor zich, terwijl de kop The Mind of a Con Man weinig aan duidelijkheid overlaat. Jaloersmakende journalistiek.
UPDATE 30/5/2013
Op 29 nam de Volkskrant het NYT Magazine interview over, noch op de voorpagina, noch op de eerste pagina van bijlage V waarin het stuk verscheen werd de NYT genoemd, alleen in de lead van het artikel stond dat “The New York Times met Stapel sprak”, de opmaak van het stuk (met de onjuiste categorie Interview) en de aftiteling met de andere bladen waarin Bhattacharjee publiceerde, suggereerde dat het origineel vk-stuk was.
Ik stuitte op het artikel in NYT-Magazine via een een artikel in Retraction Watch, die ook kon melden dat het aantal teruggetrokken artikelen van Stapel inmiddels tot 54 was gestegen.
