Vanmiddag verantwoordt staatssecretaris Weekers zich in de Tweede Kamer. Het wordt ongetwijfeld een rechtstreekse uitzending op Politiek 24, met de nodige nabeschouwingen en de opening van het achtuurjournaal, net nog even eerder dan de borsten van Angelina Jolie. Maar wat nu als niemand meer kijkt? De vraag is gechargeerd, maar komt wel op bij het lezen van een recente studie die deze maand verscheen in The International Journal of Press/Politics. Drie Noorse onderzoekers bestudeerden enquêtes over TV-kijkgedrag in dertig verschillende Europese landen, aan de hand van de European Social Survey (ESS) tussen 2002 en 2010. Hun vraag: negeren Europeanen vaker en vaker het politieke nieuws als ze televisie kijken?
De antwoorden vervatten de drie in een artikel onder de titel ‘Media Choice and Informed Democracy – Toward Increasing News Consumption Gaps in Europe?’ De ‘kloof’ waarvan hier sprake is, betreft de toenemende afstand tussen ‘news junkies’ en ‘news avoiders’ die uit eerder onderzoek in de VS is gebleken. Naarmate daar met nieuwe technologie en marktliberalisering het aanbod van TV en internet explosief toenam, bleek dat TV-kijkers het politieke nieuws op televisie vaker meden. In plaats daarvan stemden ze in een dergelijke high-choice media environment af op entertainment. Markus Prior (2007) spreekt van een ‘Post-Broadcast Democracy’, met verscherpte ongelijkheid tussen actieve versus passieve burgers/kijkers.
Zou hetzelfde in Europa plaatsvinden? Een eerder onderzoek (2012) dat in Nederland plaatsvond – over de periode 1988 tot 2010 – leek het tegendeel te bewijzen. Uit meting van kijkcijfers bleek dat in de genoemde periode de kijktijd van TV-nieuws juist toenam. Een verklaring hiervoor kan een fenomeen zijn dat ook door de Noorse onderzoekers wordt genoemd: evenzeer als publieke zenders kunnen nieuwe commerciële omroepen het nieuws serieus nemen. RTL is daarvan een prominent voorbeeld, met zijn halfachtjournaal, de glanzend kale schedel van Frits Wester en vooral diens moeilijk te mijden spilfunctie in politiek Den Haag, vervolmaakt met optredens als sidekick bij eerst Barend & Van Dorp en later Pauw & Witteman. Waarmee meteen de vloeiende overgang tussen nieuws en entertainment is aangegeven…
Wat blijkt nu uit de ESS-Surveys? Dat tussen 2000 en 2010 de tijd dat een gemiddelde Europeaan tv kijkt, min of meer gelijk is gebleven; maar tegelijkertijd dat er – niet veel, maar toch – minder naar nieuws en actualiteiten wordt gekeken. Deze trend blijkt ook voor Nederland te gelden. Het zijn geen dramatische uitkomsten, te meer als je bedenkt dat nogal wat mensen, en zeker jongeren, tegenwoordig TV via internet kijken. Het is heel goed mogelijk dat ze deze ‘kijktijd’ niet als ‘TV-tijd’ opgeven. Daardoor wordt er in werkelijkheid mogelijk meer TV gekeken dan de onderzoekers in beeld hebben gekregen. Wat belangrijker is: het zou ook heel goed kunnen zijn dat de televisie die ze op internet bekeken, wel degelijk nieuws bevatte, ondanks al het entertainment dat evenzeer online aanwezig is. ‘Politiek 24’ is van zulk hybride TV/Internet-nieuws een voorbeeld.
Er is echter één ‘maar’. Dit heeft betrekking op het trap effect dat al in 1970 door Jay Blumler werd gesignaleerd: televisie zou dienst doen als een (vriendelijk soort) valstrik waarbij wie TV-kijkt wordt blootgesteld aan politieke informatie, ook als zij of hij daar niet voor gekozen heeft. Je zou kunnen denken aan het ‘prehistorisch’ tv-tijdperk (denk aan Nederland in de jaren zestig met zijn ene – publieke – zender) inclusief de afwezigheid van entertainment-opties voor het journaal; en in verkiezingstijd aan de vele programma’s die politici in de uitzending hebben. Los van het feit dat met dank aan commerciële en buitenlandse TV zo’n politiek gekleurd medialandschap verdwenen lijkt, is het trap effect jaren geleden al door andere onderzoekers gerelativeerd. De laatste strohalm voor wie er toch nog in gelooft, wordt door dit nieuwe onderzoek weggemaaid: juist actieve TV-kijkers – zo blijkt uit de ESS-surveys – stellen zich minder vaak dan voorheen bloot aan nieuws.
Tot zover het onderzoek, over nu naar de staatssecretaris. Of naar Angelina Jolie, het is maar wat u het liefste ziet….
