Er is nauwelijks een onderwerp te bedenken waarover in de media zoveel wordt geschreven als over asielzoekers, migranten en vluchtelingen. Alleen al de eerstgenoemde term levert bij het NRC Handelsblad d.d. 23 mei 2016 over de afgelopen drie maanden meer dan 150 treffers op en over het afgelopen jaar meer dan 800. Bij de Volkskrant gaat het om vergelijkbare zij het net iets hogere aantallen (164 en 872), bij De Telegraaf idem dito (159 en 867) – opmerkelijk overigens die sterke overeenkomst. Tik je het begrip vluchtelingen in, dan kom je bij genoemde kranten op nog veel hogere en, opmerkelijk, meer variabele aantallen: op jaarbasis respectievelijk 1685, 1831 en 1446. Een steekproef laat zien dat andere kranten net zoveel aandacht aan deze thematiek besteden, idem dito andere mediatypen.
Zoals gezegd: anno 2015, 2016 is er nauwelijks een onderwerp te bedenken dat ze ‘hot’ is als de vluchtelingenproblematiek.
Zoveel media-aandacht weerspiegelt zich in onderzoek: aan artikelen, scripties en boeken over media en migranten is anno 2016 geen gebrek. ‘Framing in de berichtgeving over asielzoekers’. ‘De Chileense vluchteling als knuffelallochtoon’. ‘Het discourse over vluchtelingen in Nederlandse kranten’. Onderzoek met titels als deze is er te over. En vanzelfsprekend is er heel veel onderzoek naar de beeldvorming in de media van moslims. Dergelijk onderzoek wordt ook van alle kanten gestimuleerd. Zo kwam de Stichting Democratie & Media onlangs nog met een oproep voor projecten met betrekking tot diversiteit en media.
Dat was twintig jaar geleden toen eveneens grote aantallen vluchtelingen naar Nederland kwamen (het hoogtepunt van 1994 werd pas in 2015 overschreden) wel anders. Hier iets meer over drie voorbeelden uit de jaren negentig van de vorige eeuw – er zijn overigens ook al onderzoeken uit de jaren tachtig, van taalwetenschapper Teun van Dijk ondermeer (1983) en Anne Frank medewerker Hans Buis, zij het dat zij het meer over racisme dan over asiel- en vluchtelingenproblematiek hebben. Een opmerkelijk verhaal over de wereld achter deze publicaties vind je overigens hier, bij The PostOnline.
Nummer 1 is een artikel dat Peter Vasterman op 13 mei 1994 in HP/De Tijd publiceerde. Het ging over het thema dat spoedig het zijne zou worden: mediahypes. Strekking (in de vorm van een citaat): ‘Speculaties over nog meer asielzoekers zijn altijd voorpaginanieuws, schattingen die veel lager uitvallen, zijn dat niet. Wat rest is de oorspronkelijke beeldvorming: Nederland zal worden overspoeld door een groeiende stroom van asielzoekers.’ Niets nieuws onder de zon dus.
Nummer 2 is een onderzoek van Debbie Zitman en Piet Bakker in 1995 in opdracht van het op dat moment pas een jaar bestaande COA (Centraal Orgaan opvang Asielzoekers). Conclusie van dat onderzoek was, opnieuw in de vorm van een citaat, dat ‘in de landelijke pers relatief vaak (hoewel niet erg prominent) bericht [wordt] over asielzoekers waarbij veel onderwerpen de revue passeren: terugkerend zijn berichten over procedures (vooral de lange duur daarvan) en toelatingsbeleid (te soepel of juist te streng). Daarnaast zijn er veel incidenten, zoals de berichtgeving rond het Ebola-virus en de tbc-besmetting. Regionaal gaat vrijwel alle berichtgeving over het centrum zelf dat in de betreffende plaats gevestigd is.’ Het onderzoek van Bakker en Zitman is moeilijk te vinden maar staat nu hier (met hier ook de onderliggende bronnen).
Het meest uitvoerige onderzoek is van enkele jaren later (1998) en werd in opdracht van de op dat moment sinds lang (1984/1989) bestaande Werkgroep Migranten en Media van de NVJ verricht door Kees Brants, Liesbeth Croen en Andre Leurdijk. Het is getiteld Media en migranten en is vindbaar in een aantal Nederlandse bibliotheken. Dit uit bijna 60 pagina’s bestaande gefotokopieerde geschrift pretendeert een overzicht te geven ‘van vrijwel al het onderzoek dat tot media 1997 in Nederland is verricht naar de relatie tussen media en migranten’.
Wat blijkt?
- ‘Boeken [over migranten en media] bestaan er niet of nauwelijks en het aantal wetenschappelijke artikelen waarin over Nederlands onderzoek wordt gerapporteerd is op de vingers van een hand te tellen.’ (p. 4)
- Niettemin (want moeilijk vindbaar, scripties, niet gepubliceerd, kleinschalig enz., de publicatie bevat een volledige bibliografie) levert de inventarisatie in totaal 133 publicaties op. Deze zijn onder te verdelen in
- berichtgeving over migranten (61, 46%)
- effecten van berichtgeving (6, 4%)
- mediagebruik door migranten (46, 35%)
- werkgelegenheid (migranten bij de media) (20, 15%)
- ‘De meeste onderzoekers concluderen dat er vooral over migranten wordt bericht naar aanleiding van incidenten en in relatie tot problemen als criminaliteit, werkloosheid en racisme. Uitzondering hierop vormen enkele huis-aan-huis bladen.’ (p. 38)
- ‘Sommige onderzoeken laten zien dat er vooral over en veel minder door etnische minderheden wordt gesproken. Andere onderzoeken tonen aan dat etnische minderheden vooral aan het woord komen ‘als migrant en veel minder om hun visie te geven op algemene maatschappelijke gebeurtenissen en ontwikkelingen.’
- Tot slot blijkt er een ‘zeer grote schaarste [te zijn] aan onderzoek naar de werkgelegenheid van migranten bij de media en hun ervaringen aldaar’
Wie de bibliografie bij dit onderzoek bekijkt, vindt inderdaad vooral zo goed als onvindbaar materiaal, scripties e.d. En aangezien het internettijdperk nog niet aangebroken was, is al dat werk welhaast verdwenen. Dat is tegenwoordig wel anders. Zoals gezegd: het internet gonst van onderzoek naar media en minderheden. Een belangrijke rol in deze was overigens weggelegd voor Mark Deuze (ere wie ere) die al sinds het begin van het nieuwe millennium heel wat (bijv. hier en daar) over het thema publiceerde en daarmee velen op het spoor zette.
