Is het ooit anders geweest? Wordt er groots en meeslepend geleefd, dan wil de verslaggever vooraan staan, al dan niet voorzien van plopkap en draaiende camera. Wordt er explosief gesneuveld, dan is de oorlogsjournalist erbij, ditmaal op gepaste afstand. Wordt er achteraf geïnterpreteerd, geanalyseerd en gespeculeerd, dan schuiven ‘deskundigen’ aan met een waterdichte verklaring waarom het zo en niet anders moest gaan. En natuurlijk de oproep tot vervolgonderzoek, dat zij geheel belangeloos bereid zijn te doen.
Met de grootst mogelijke tegenzin en twijfel meldt deze voormalige journalist en beginnend wetenschapper zich twee weken na dato aan het front der meningen en meninkjes. Liever zou ik er helemaal niets over zeggen, over dat even gewelddadige als stompzinnige ‘feestje’ in Haren. Te velen hebben dat al zonder enige terughoudendheid gedaan. Toch werd ik gisteren over de streep getrokken door een – ditmaal bewonderenswaardig – stukje journalistiek in de Volkskrant: ‘Niet zo janken, gewoon feesten!’. Een bloemlezing uit 12.500 Facebookberichten tot en met die beruchte nacht van 21 september jl.
Het artikel is mede geschreven door Ana van Es, de Volkskrant-verslaggeefster die in Haren aanwezig was tot het moment dat ze van de verzamelde feestgangers te horen kreeg: ‘We gaan je verkrachten!’ De berichten geven een inkijkje in de leefwereld van heel veel rellende jongens en een enkel meisje, een universum vol wat wetenschappers wellicht liever aanduiden als ‘morele vakantie’ en ‘een protest tegen een wereld waarin alle betekenis is verschrompeld tot markt en vrijblijvendheid’.
De meeste reacties klinken voor zo’n interpretatie net iets te vrolijk, hoewel niet minder destructief. ‘Buurt affikken, Mercedes in het water en een goedgevulde kabouter’ (verwijzing naar de film Project-X, waarin de plaatselijke plastic tuinbewoner voorzien is van een ruime voorraad xtc). ‘Alles gaat in vlammen op’. ‘Huisje in de fik, altijd leuk voor t nieuws’. Natuurlijk is dit maar een fractie van de vele boodschappen, maar duidelijk is dat een toonaangevend deel van de digitale gangmakers niet alleen een opgewekte preoccupatie vertoont met het element vuur, maar ook een inzicht in de journalistiek tentoonspreidt dat ontbreekt bij veel mensen die ervoor hebben geleerd.
‘Al die journalisten snappen niet dat ze het alleen maar groter maken’, tikt ene Rick (voornamen zijn hier gebruikelijk) op. Net zoals veel van de andere Facebookers geen kansarme jongere, maar (hogeschool-)student. Rick bedoelt het niet als kritiek, zoals communicatiewetenschappers dat mogelijkerwijs zouden doen. ‘Prachtig!’ voegt hij eraan toe. Wanneer we nu de schade in ogenschouw nemen – de kosten voor politie-inzet; de vernielde tuinen, auto’s en fietsen’ en last but not least de met een stoeptegel bewusteloos geslagen 84-jarige (…) – oogt het allemaal een stuk minder ‘prachtig’. Maar welke journalist heeft er verantwoordelijkheid genomen voor zijn bijdrage aan het geheel?
In elk geval één. Of ja, journalist… 3FM-dj Timur Perlin betuigde per tweet spijt voor zijn oproep om allemaal naar Haren te komen. Ik ken Timur als een talentvolle aankomende journalist, vijftien jaar terug op de School voor Journalistiek. Hij is dus radio-dj geworden, waarmee helemaal niets mis is. Tenzij je je in die hoedanigheid gedraagt als een 15-jarige, zonder inschattingsvermogen van wat jouw woorden en die van je collega’s los kunnen maken. Maar goed: Timur Perlin heeft tenminste spijt betuigd, hetgeen niet kan worden gezegd van zijn journalistieke collega’s die het aangekondigde drama als een lolletje brachten (Matthijs van Nieuwkerk) of zich verwachtingsvol en nog net niet kwispelend & kwijlend in Haren meldden.
Het gaat er niet om dat journalisten zulk nieuws negeren. Terecht schreef Gert van Wijland eerder op deze site: “Dat de reguliere media het nieuws oppikten lijkt mij niet voor journalistieke discussie vatbaar. Een burgemeester die publiekelijk zijn angst uitspreekt voor rellen in zijn villadorp en een noodverordening afkondigt, dat laat geen journalist liggen. Nieuws is nieuws.”
Wél voor discussie vatbaar lijkt mij het antwoord dat Piet Bakker hier gaf op zijn eigen retorische vraag (‘Kunnen media niet verantwoordelijker optreden? Niet berichten als dat kan leiden tot relletjes, sociale onrust of andere malheur?’): “Dat middel zou wel eens erger kunnen zijn dan de kwaal. (…) Media moeten geen afspraken met gezagsdragers maken over al-dan-niet publiceren. Ze zouden wel creatiever kunnen zijn en minder op moeten elkaar letten, maar dat is een ander probleem.”
Bakkers stellingname sluit aan op de Pavlov-reactie van zijn en mijn voormalige vakgenoten: roep je op tot verantwoordelijkheid, dan gaat het nog geen minuut later over censuur, persbreidel en onderwerping aan een almachtige overheid. Het punt lijkt mij eerder dat de Nederlandse journalistiek – of misschien moeten we zeggen: het infotainment dat deze journalistiek domineert – een tamelijk parasitaire bezigheid is geworden. Ze gedijt op andermans ellende. Hetgeen een willekeurige Facebooker (‘Huisje in de fik, altijd leuk voor t nieuws’) haarfijn aanvoelt.
Eerst de verwachtingen aanwakkeren en zo ‘nieuws maken’; dan erbij zijn als het inderdaad sensationeel wordt (of juist niet, dan meld je de kijkers gewoonweg enkele uren lang dat er nog niets gebeurt); en in de weken erna naar hartenlust napraten, waarbij als het even kan op hoge toon gezagsdragers ter verantwoording worden geroepen. Maar zelf verantwoordelijkheid nemen, ho maar.
Dat nu kenmerkt niet de Nederlandse journalistiek, maar wel net iets te veel Nederlandse journalisten en vooral entertainers die zich als zodanig afficheren. Het zou aardig zijn als in elk geval de échte journalisten onder hen op zoek gaan naar een hardnekkig laatste restje verantwoordelijkheidsgevoel in zichzelf. De gedupeerden in Haren hebben er weinig meer aan, maar misschien dat zo een volgend feestje wat vriendelijker en bescheidener zal blijven.
