Hoe kunnen journalisten ervoor zorgen dat het publiek (weer) vertrouwen in de journalistiek krijgt? Dat is een belangrijke vraag omdat gebrek aan vertrouwen de maatschappelijke rol van de journalistiek ondermijnt. Vier Amerikaanse onderzoekers, Zahay, Jensen, Xia & Robinson (1) onderzochten wat zij labor of trust noemen. Hun onderzoek laat zien dat de manier waarop journalisten aan een goede relatie met hun publiek werken verschilt.
Zahay e.a. onderscheiden twee verschillende ‘normatieve frameworks’. Journalisten met een traditionele oriëntatie hebben een afstandelijke relatie met hun publiek en bouwen aan publieksvertrouwen door het verstrekken van objectieve, feitelijke informatie.Op engagement gerichte journalisten gaan directe relaties met hun publiek aan. Interactieve technologie maakt het mogelijk om samen te werken met hun publiek, om communities te bouwen en discussies te faciliteren.
Andersoortige journalistieke arbeid
Volgens Zahay en haar collega’s laten de opvattingen van de op engagement gerichte journalisten een verschuiving in de rol van de journalistiek zien. Ze spreken zelfs van een paradigmatische verandering, van een nieuw journalistiek discours. In die nieuwe journalistieke rolopvatting staat andersoortige ‘vertrouwen-bouwende arbeid’ centraal. Om vertrouwen te (her)winnen moeten journalisten de koers verleggen van afstandelijkheid ten opzichte van het publiek, naar juist het embedden van dat publiek.
Het onderzoek biedt een ander perspectief op de gebruikelijke manier waarop journalisten en media-onderzoekers over (tanend) publieksvertrouwen schrijven. De impliciete aanname is meestal dat het vertrouwen van het publiek in de journalistiek gebaseerd is op het journalistieke streven om betrouwbare, feitelijk juiste informatie te leveren. Ook al wordt opgemerkt (2) dat de relatie tussen objectiviteit, betrouwbaarheid & afstandelijkheid en het vertrouwen van het publiek niet eenduidig en rechtlijnig is, het blijft de basis van de legitimiteit van de journalistiek. De mail die ik eergisteren van het NRC kreeg toont dat ook weer overduidelijk aan:
Hoewel het onderzoek van Zahay cs. onvoldoende aannemelijk maakt dat de geëngageerde oriëntatie in opkomst is, is voor de journalistieke praktijk aandacht voor andere strategieën voor publieksvertrouwen bijzonder relevant.
Traditioneel én geëngageerd
Nadeel van de retorische onderzoeksopzet van Zahay en haar collega’s, waarin maar twee types journalistiek gedefinieerd en onderzocht worden, is dat het nu lijkt of journalisten óf traditionele opvattingen óf geëngageerde opvattingen hebben. Terwijl er zowel qua journalistieke opvattingen, als qua uitvoering van journalistiek werk ook veel tussenvormen zijn. Het hernieuwde NU-jij van nu.nl, Open Redactie van de Volkskrant en het Rijnmond laat je horen van RTV Rijnmond zijn Nederlandse voorbeelden van traditionele, institutionele journalistiek die op een of andere manier hun/het publiek bij producties betrekken.
Uit mijn eigen onderzoek (3) blijkt dat voor journalisten die bij gevestigde mediabedrijven werken de traditionele norm van het verstrekken van betrouwbare informatie uitgangspunt voor hun werkwijze is. Maar de journalistieke arbeid van het verzamelen van informatie van die ‘traditionele’ journalisten is niet louter gericht op afstandelijke feitelijke informatie. Anders als Zahay e.a. veronderstellen, betreft het journalistieke streven naar betrouwbare informatie meer dan feitelijke juistheid. Betrouwbaarheid moet dubbel definieert worden. Uit mijn onderzoek blijkt dat journalisten naast feitelijke juistheid ook streven naar volledigheid van informatie.
In hun streven naar volledigheid zorgen journalisten dat ze beide (of meerdere) kanten van een kwestie evenveel aandacht geven door evenwichtig gebruik van bronnen. Verschillende meningen aan bod laten komen is in de praktijk een minstens zo belangrijk element van betrouwbare berichtgeving als accuraatheid.
Door het traditionele professionele principe van betrouwbaarheid minder eng en feitelijk te interpreteren, wordt ook duidelijk dat ‘het publiek’ niet ontbreekt in de traditionele journalistiek. Het publiek mag weliswaar slechts in beperkte mate participeren, maar de meeste journalisten gaan wel op zoek naar verschillende meningen en ervaringen en brengen zo ook maatschappelijke debatten in kaart.
(1) Zahay, M. L., Jensen, K., Xia, Y., & Robinson, S. (2020). The Labor of Building Trust: Traditional and Engagement Discourses for Practicing Journalism in a Digital Age. Journalism & Mass Communication Quarterly. https://doi.org/10.1177/1077699020954854 2(2):231-244.
(2) bijvoorbeeld: Flew, Terry, Communication and the Challenge of Trust (October 17, 2019). Available at SSRN: https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3471104.
(3) Diekerhof, E. (2020). Reliability in everyday information gathering in high-speed newsrooms (forthcoming).
