Er is genoeg wetenschappelijk bewijs dat het aantal suïcides toeneemt na het verschijnen van media-uitingen over een overlijden door suïcide. Het effect is nog groter als het gaat om bekende personen. Dit wordt wel het Werther-effect genoemd.
Wel kan het Werther effect geminimaliseerd worden door bijvoorbeeld minder details weer te geven hoe de suïcide heeft plaatsgevonden, niet de exacte locatie te benoemen en te verwijzen naar bronnen waar men hulp kan zoeken. Sinds 2012 is er een info-sheet met 10 tips voor journalisten. De tips zijn veelal wat journalisten niet zouden moeten doen.
Maar zouden media ook een constructieve aanpak kunnen innemen bij het berichten over suïcide?
Het Papageno-effect is dat media-uitingen mensen kunnen weerhouden van suïcide. Het Trimbos Instituut heeft de afgelopen twee jaar onderzoek gedaan naar hoe media kunnen bijdragen aan het stimuleren van hulpgedrag bij suïcidaliteit. Welke aspecten in media-uitingen zorgen daar dan voor?
Ze hebben daarbij verschillende methoden gebruikt: interviews met hulpverleners en experts, interviews met hulpzoekers, analyse van krantenartikelen en gesprekken met mediaprofessionals. Afgelopen vrijdag werd tijdens een symposium de uitkomsten van het onderzoek gepresenteerd en de richtlijn voor mediaprofessionals uitgereikt. Een levendige discussie met onderzoekers, hulpverleners en communicatieprofessionals van instellingen, ProRail, NS en 113. Is de rol van de media zo groot? Kunnen media bijdrage aan de preventie van suïcide? En hoe verloopt de communicatie met media en hulpverleners, NS en Prorail, organisaties die veel met suïcide te maken hebben?
Uit het onderzoek kwam naar voren dat specifieke informatie in media-uitingen kan bijdragen om hulp te gaan zoeken, maar dat dit maar in 26% van de geanalyseerde berichten naar voren komt:
- Positieve rolmodellen met suïcidaliteit, bijvoorbeeld verhalen van mensen die herstelden van hun suïcidaliteit door hulp te zoeken;
- Positieve framing van hulpzoekgedrag, bijvoorbeeld door weer te geven dat meer mensen hulp zoeken en dat veel mensen dit niet afkeuren;
- Informatie over beschikbare hulpbronnen, bijvoorbeeld de hulplijnen van 113Zelfmoordpreventie (113.nl);
- Positieve rolmodellen en informatie voor sociale omgeving, bijvoorbeeld door te benoemen waar naasten hulp kunnen vinden of verhalen over hoe naasten hun dierbare met suïcidaal gedag hebben geholpen;
- Een expliciet advies om hulp te zoeken.
Positief rolmodel
We zien steeds meer berichten over suïcide die worden opgevolgd met een kader waarin informatie wordt gegeven waar je hulp kunt zoeken. Dit onderzoek stelt dat media meer zouden kunnen doen. Een positief rolmodel dat kan vertellen hoe er hulp kan worden gezocht, in een bericht uitleggen dat suïcide geen oplossing is, of in het verhaal een expliciet advies verwerken. Zo bracht 3FM een podcast uit over “Ruben die dood wilde en het (gelukkig) kan navertellen”. Het verhaal laat zien dat het goed kan komen en dat hulp zoeken helpt.
Een positieve frame
Maar is de uitzending van Nieuwsuur over suïcidepogingen in gesloten inrichtingen iets wat geen Papageno-effect zou hebben, en zou deze uitzending eerder tot een Werther effect kunnen leiden?
Het item gaat over hoeveel (mislukte) poging van zelfmoord er in een gesloten inrichting zijn en de psychische last van de hulpverlener bij dit soort situaties. Het item voldoet niet aan de richtlijnen, want er worden veel details weergegeven van diverse suïcidepogingen. Maar het item kaart wel de problematiek goed aan en laat zien hoe heftig het kan zijn voor hulpverleners en hoe het toch mogelijk is om in gesloten inrichtingen een poging tot zelfmoord te doen. Geen positieve frame, geen rolmodel, maar wel een noodzakelijk item om een probleem aan de kaak te stellen.
Een ding is zeker: journalisten, hulpverleners en experts willen allemaal dat het aantal suïcides niet nog meer toeneemt. De media kunnen daar een rol in spelen en de handreiking die het Trimbos Instituut heeft uitgebracht biedt veel tips voor journalisten.
Maar een kader plaatsen aan het eind van het artikel is wat anders dan dat media worden verteld welke invalshoek of frame ze moeten gebruiken in het verhaal. De handreiking biedt meer wetenschappelijke kennis over de mogelijke effecten van mediaberichtgeving, maar dat betekent niet dat specifieke verhalen of invalshoeken niet behandeld moeten worden. De conclusie uit de levendige discussie tussen de aanwezigen is dat bij grotere verhalen over suïcide, journalisten meer bewust moeten zijn van de mogelijke effecten en dat hulpverleners en instanties journalisten meer openheid moeten bieden om verhalen meer diepgang tegeven.
