Ik vond het een vermakelijk interview in de Volkskrant, vorige week donderdag. Onder de kop ‘We betalen schoolgeld voor onderwijs, niet voor propaganda,’ ging UvA-student Yernaz Ramautarsing daar helemaal los over zijn Facebooksite: ‘Linkse indoctrinatie op mijn universiteit‘. Leuk temeer omdat ik in het artikel de hilarische en waarschijnlijk rake omschrijving tegenkwam die hoogleraar Hans Daudt ooit gaf van ‘zijn’ UvA-opleiding Politicologie: ‘50 procent marxisme, 40 procent feminisme en 10 procent kritiek op boeken die we nooit gelezen hebben‘. Maar dat was dus 1969.
Aardige jongen, die Yernaz. Begin dit jaar ontmoetten we elkaar toen we op dezelfde plek een lezing hielden: ik over een man bij wie ik mixed feelings heb, Karl Marx; hij over een idool waarbij hij geen kanttekingen plaatst, de ultraliberale filosofe Ayn Rand. Van dat verhaal herinner ik me vooral dat hij Christiano Ronaldo als De Nieuwe Mens presenteerde: ijdel, egocentrisch, en zich uitermate bewust van zijn, eeuh… marktwaarde. Ik vond het een briljant betoog: uitermate goed gebracht en honderd procent onjuist.
Maar goed: waar waren we gebleven? O ja, het probleem van linkse indoctrinatie in het onderwijs. Toevallig had ik de week ervoor net een gesprek met twee studenten op de SvJ gehad, die na de les nog even naar me toe kwamen. Ze stoorden zich aan de druk die ze bij de doorgaans linkse docenten op deze school voelen om ook links te zijn. Ik was het in zoverre met ze eens, dat ik wel eens van collega’s opmerkingen heb gehoord dat je De Telegraaf niet zou moeten lezen, noch naar PowNews zou moeten kijken of op de PVV zou mogen stemmen. Lijkt me vrij onzinnig om studenten daarmee op te zadelen. Alleen al omdat De Telegraaf nu eenmaal de grootste krant van Nederland is, PowNews wel een paar trends heeft neergezet in de journalistiek – like it or not – en het juist heel instructief kan zijn om van iemand te horen waarom-ie PVV stemt. Wat hij of zij ongetwijfeld voor zich houdt als een docent een taboe rondtoetert op een dergelijke stemvoorkeur.
Ja, ooit stond het Schooltje voor Journalistiekje als rood bolwerk bekend. Maar het tijdperk van militante tuinbroeken, collectief zelfbestuur en studiepunten voor socialistiese standpunten ligt ook al weer een jaar of dertig achter ons. Recenter is het imago dat ikzelf tegen wil en dank verkreeg: dat van links indoctrinator op diezelfde school. Het zal ermee te maken dat ik lang niet altijd heb beseft wanneer ik genuanceerder zou mogen spreken. Of helemaal niet. Dus ja: ik heb in mijn colleges wel eens een neerbuigende opmerking geplaatst over George Bush of Geert Wilders. Ik heb het boek voorgeschreven van een marxistische historicus als Eric Hobsbawm. En ik heb de agitprop van Michael Moore of Erik Gandini laten zien aan studenten.
Maar ben ik daarmee een kale communist, zoals een boze student mij ooit liet weten nadat ik hem had verteld dat hij zijn deadline had gemist? I only plead guilty to being bold, your honor. Mijn loslippigheid strekt zich namelijk uit tot Bill Clinton, Jozef Stalin en Job Cohen. Met andere woorden: zij is evenzeer ‘links’ gericht. Naast boeken met linkse visies, doceerde ik ook jarenlang Joris Voorhoeve en Robert Kagan. In m’n lessen ontving ik onder meer Rita Verdonk en Theo van Gogh. Pim Fortuyn had ik ook graag ‘gehad’. Maar die smeet de telefoon op de haak, nadat hij had geroepen: “Het komt allemaal door die school van jullie” en “Ik zie u wel als ik in power ben.”
Waarmee we weer terug zijn bij die indoctrinatie op de SvJ. Voordat we nu ons nu massaal bij Ramautarsings meldpunt melden met klachten van het kaliber ‘Mijn lerares zei eens iets onaardigs over de Amerikanen‘… Indoctrinatie is het voortdurend onder druk bijbrengen van bepaalde opvattingen. Daar is echt iets meer voor nodig dan een docent die een kanttekening plaatst bij de VS-inval in Afghanistan van 2001, of die opmerkt dat als de CPN aan de macht komt, heel Flevoland één immense Kolchoz wordt. Zoals mijn aardrijkskundeleraar op de middelbare school deed.
Probeer dat maar eens uit te leggen aan Yernaz of z’n medestander Joost Eerdmans, met wie ik vrijdagavond over dit onderwerp discussieerde in het Radio1-programma Avondspits. Eveneens een aardige vent, die Eerdmans, dat meen ik oprecht. Maar zijn visie – niet alleen onderwijs, maar ook journalistiek en rechterlijke macht zijn volgens hem zwaar links georiënteerd – deed me denken aan het wereldbeeld dat ik ooit zelf als radicaal-linkse jongen bezat: onderwijs, journalistiek, politiek, ze worden allemaal bewust ingekleurd door ‘rechts’ dan wel ‘Het Kapitaal’.
De werkelijkheid is wat minder vierkant, vermoed ik. Onderschat bijvoorbeeld nooit de macht der vanzelfsprekendheid. Dit was ook de strekking van een reactie op het interview met Ramautarsing door UvA-0pleidingsdirecteur Hein-Anton van der Heijden in de Volkskrant, afgelopen vrijdag, onder de kop ‘Wij indoctrineren juist niet’. Van der Heijden wijst op het soort ideeën dat doorgaans niet als indoctrinatie wordt opgevat, simpelweg omdat we ze ons hele leven al horen. Zo werden in mijn economieboeken op de middelbare school de wetten van de vrije markt als vanzelfsprekend gepresenteerd. En zo zul je zelden een journalist tegenkomen die beweert dat diezelfde vrije markt dient te worden vervangen door iets beters. Dat heeft met complotten of bewust indoctrineren helemaal niets te maken, des te meer met gewoonte en een gebrek aan kennis van alternatieven.
Zelf vind ik overigens ook niet dat het de taak van een docent of journalist is om z’n publiek naar die alternatieven toe te loodsen. Feitenkennis, verschillende visies en analytische vaardigheid: meer dan dat hoef je niet in huis te hebben, en aan te reiken. Keuzes mogen je studenten, lezers, kijkers en luisteraars dan zelf maken. Laat het hoogstens jeuken, knarsen en kraken. Of, zoals de grote Max Weber het ooit zei, in Wetenschap als Beroep: “Als iemand een bruikbare docent is, is het zijn eerste taak zijn studenten ongemakkelijke feiten te leren aanvaarden – ik bedoel feiten die ongemakkelijk zijn voor zijn politieke overtuiging.” En die van hen, zou ik eraan toevoegen. Of voor die van Yernaz Ramautarsing en Joost Eerdmans.
