Begin van dit jaar was er op de School voor Journalistiek in Utrecht een leerzame ochtend te beleven: drie mensen uit de praktijk lieten zich interviewen door twee studenten over een even belangrijk als onderbelicht onderwerp: onderhandelingsjournalistiek.
Dat is de verzamelnaam voor een verschijnsel dat zelden boven de oppervlakte komt: het stelsel van afspraken dat voorafgaat aan media-optredens van mensen die in het nieuws staan. In het gesprek op de SvJ bleek duidelijk dat aan de meeste interviews in talkshows (en vaak ook in actualiteitenprogramma’s) uitvoerige afspraken ten grondslag liggen. Vaak willen gasten alleen bij De Wereld Draait Door of Pauw en Witteman aanschuiven als de omstandigheden in hun ogen optimaal zijn. Dus liever geen stoorzenders aan tafel of gasten die opeens uit de heup schieten. Balkenende trof als premier ooit Ali B tegenover zich, die hem enthousiast begon te tutoyeren – wat de waardigheid van zijn ambt als premier volgens menigeen niet ten goede kwam. Minister Vogelaar kwam eens in de tang tussen Heleen van Royen en Jort Kelder – en ook daar is nog lang over nagepraat.
Dat soort omstandigheden willen Belangrijke Personen sindsdien voorkomen, en daarvoor sturen ze hun voorlichters het veld in. Daar zijn er maar genoeg van, zo weten we uit een recente studie van de Universiteit van Amsterdam, Gevaarlijk spel, De verhouding tussen pr en voorlichting en journalistiek. Mirjam Prenger en haar mede-auteurs berekenden dat er in dit overvolle land op elke journalist inmiddels vijf voorlichters en communicatiemedewerkers bestaan. En die kunnen het de redacteuren van talkshows heel moeilijk maken.
Na de interessante ontmoeting op de SvJ zijn we op het onderwerp doorgegaan: wat is er in de afgelopen jaren zoal bekend geworden over afspraken die voorafgaan aan optredens in de publiciteit? Wat weten we uit eigen ervaring? En is dat eigenlijk schadelijk, of hoort het maken van afspraken tot de normale werkzaamheden, tot de decorbouw van het publieke debat?
Over dat onderwerp hebben we (dat wil zeggen: wij van de kenniskring) in september op een congres in Groningen voor het eerst een verhaal gehouden. Lector Piet Bakker legde in een flitsende prestatie uit dat er bijzondere patronen zijn in de verhouding tussen de gasten van een tv-programma en de redactie die het programma voorbereidt. Het is niet allemaal zoals het lijkt, soms is afgesproken dat bepaalde onderwerpen niet aan de orde mogen komen. De gast heeft vooral iets te eisen als hij of zij een hoge exclusiviteitswaarde heeft. Als alle programma’s met elkaar in de clinch gaan over wie er als eerste een felbegeerde gast aan tafel krijgt, zijn er toezeggingen te behalen die in andere gevallen onbereikbaar zouden zijn. Zo is er de kunst van het onderhandelen ontstaan, een kunst die op de SvJ best eens wat beter bestudeerd en beoefend zou kunnen worden.
Vandaar dat er er voorlopig nog niet mee ophouden. Binnen de kenniskring blijft onderhandelingsjournalistiek voor de komende periode een belangrijk thema. We denken zelfs aan een volgend jaar uit te geven boekje, waarin we veel hopen te onthullen van wat er achter de schermen van de praatprogramma’s omgaat.
Niet om schandalen of pikanterieën te onthullen maar omdat kennis over de achtergronden van de journalistiek kan bijdragen tot mediawijsheid. En daar is een kenniscentrum onder andere voor opgericht.
