Zolang er geen vaccin gevonden wordt, hebben we alleen ons (gezond) verstand om COVID-19 te beheersen. Daarom een dagelijkse post met links en kanttekeningen over het raakvlak tussen virus en journalistiek. Aflevering 8, 1 april 2020 // Chris van der Heijden & Sebastiaan van der Lubben
**
Journalisten worden overal aangepakt – vanwege de trieste waarheid
Zoals altijd ook nu weer: terwijl onder het publiek steeds meer broodjes aap de ronde doen, proberen politici op vele plekken de waarheid onder de pet te houden. Temidden van fantasieën en leugens staan journalisten. Terwijl het in het eerste geval vechten is tegen de bierkaai, gaat het in het tweede geval om een ongelijke strijd: pen versus geweer. Des te bewonderenswaardiger degenen die desondanks proberen en blijven proberen. Maar de lijst met verliezen groeit met de dag. De huidige stand van zaken toont zich het duidelijk op onderstaande infographic. De ontwikkelingen worden nauwkeurig bijgehouden door het CPJ, het Committee to Protect Journalists en door Reporters without Borders [cvdh]
**
Corona: een ‘media extinction event’?
Niet alleen in autoritaire landen, ook in democratieën hebben journalisten en journalistiek het moeilijk. Zo werd corona alweer een week geleden door Craig Silvermann van Buzzfeed niets minder dan een media extinction event genoemd, een gebeurtenis die dus niet alleen mensen maar ook media ‘uitroeit’ Het feit is onmiskenbaar en werd op deze plek ook al eerder opgemerkt: door teruglopende advertentie-inkomsten weten vooral lokale en regionale kranten het hoofd nauwelijks boven water te houden. En de kans is groot dat het niet bij kleinere media blijft. Dat is des te kwalijker omdat we juist nu behoefte hebben aan goede informatie. Je kunt daarom op twee vingers natellen wat er gaat gebeuren. Daaronder een kaalslag in print en een toename van digitale media. Op zich hoeft dat geen slechte ontwikkeling te zijn maar die digitale media zijn vaak eenmanszaakjes en afhankelijk van derden, giganten als Google en Facebook. Zo maakte deze laatste zojuist een ruim gebaar, van 100 miljoen maar liefst. Maar ja, heeft Facebook ooit iets voor niets gedaan? [cvdh]
**
Meer coronapolitiek, nu in Centraal-Europa
In het kader van de politiek-bestuurlijke impact van deze ramp (het vakje van dederde rij, tweede kolom van mijn gisteren gepresenteerde Matrix) een scherp commentaar van Sławomir Sierakowski in PS, de site met de meeste gelauwerde commentatoren van het web op de impact van het virus op de politieke verhoudingen in Polen en Hongarije:
“Threats to national security invariably limit domestic political disputes. Now that governments have assumed a leading role in fighting the COVID-19 pandemic, the political opposition in countries under populist rule is quickly being marginalized (Sierakowski, 2020).”
De machtsgreep wordt door het politieke-medialandschap dat door COVID-19 is ontstaan, nog eens versterkt. Sierakowksi wijst erop dat in Centraal-Europa nu geen politieke bijeenkomsten meer mogelijk zijn en het politieke gesprek zich in verschillende media online heeft teruggetrokken; die media zijn in handen van de regering die het debat dus bepalen en controleren. Oppositiepartijen worden door de maatregelen tegen COVID-19 verder gemarginaliseerd. Hongarije heeft al de noodtoestand al uitgeroepen, het parlement zichzelf met een meerderheid voor onbeperkte tijd buiten spel gezet. De Raad van Europa (met 47 leden, niet te verwarren met de Europese Raad, met 27 landen) heeft bij monde van secretaris-generaal Marija Pejčinović Burić Victor Orban gewaarschuwd, de tijd zal leren of hij daar ook maar iets van aantrekt:
“I am following the developments concerning the state of emergency in Hungary with great attention. In this context, I should like to underline that the measures which member states take in the present exceptional circumstances of the pandemic must comply with both national constitutions and international standards, and observe the very essence of democratic principles.” [spvdl]
**
Corona-angst en -metaforen
Schuiven we een hokje op naar in de matrix, dan zitten we in de kolom “sociaal en emotioneel”, journalistiek past dan bij “respons” en we stuiten al struinend over het net op een fascinerend stuk van Karin Wahl-Jorgensen bij NiemanLab. Haar conclusie: angst is het dominant frame waarin journalisten het virus gieten en: het virus is vooral een moordenaar. Dat zijn veel virussen, overigens. En wat doodt, moeten we serieus nemen. Peter Vasterman en Nel Ruigrok constateerden in 2013 dat media net zo alarmerend over de Mexicaanse griep berichtten als nu over COVID-19, maar daarin vooral experts (hun bronnen) volgden:
“The research shows that media coverage was intensive and alarming, especially during the first and third stages of the epidemic. As it turns out, news sources had about the same share of alarming messages as the media. Therefore, although the media were indeed alarming in their coverage, they were so on the authority of their sources, the experts and the public health officials (Vasterman & Ruigrok, 2013).”
In 2003 constateerden Patrcik Wallis en Brigitte Nerlich volgens Wahl-Jorgensen in een paper dat ook SARS zo’n moordenaar was, maar niet zoals we tot dan toe in berichtgeving over andere virussen gewend waren. Een virus was tot SARS een zwerm, een vreemd leger dat ons overspoelde. Wallis & Nerlich schrijven in 2013:
“The glaring absence from SARS coverage was the militaristic metaphors that have long been seen as prime features of discourses of bioscience and disease. The immediate context of war in Iraq may have played a part in this, pushing commentators to create distinctive discursive systems for the two stories.”
Wallis en Nerlich hebben een fascinerende – en bijzonder actuele – verklaring voor het uitblijven van militaire metaforen: SARS vereiste een internationale reactie. Omdat veel landen vlak achter elkaar werden geraakt, was niemand ‘eigenaar’ van het virus: dat was iedereen; er was dus geen schuldige waartegen gestreden kon worden. De WHO kwam nog het dichtst bij ‘de’ SARS-autoriteit, maar was afhankelijk van anderen; ze hadden geen exclusieve zeggenschap over of namens andere landen. Wat de organisatie restte was samenwerken: “Consistently, the WHO presented itself as ‘working with’ or ‘supporting’ national authorities in a ‘collaborative effort’ and ‘partnership’ (Wallis & Nerlich, 2003)’.”
Maar belangrijker dan de context van Irak en de gedwongen samenwerking was dat er geen duidelijke overwinning was op SARS. “Framing SARS as a problem of control reflected a general uncertainty which AIDS has fostered about the effect that governments can have on epidemic diseases. The aspiration to contain, rather than eradicate, SARS, lacks the optimism of the war on cancer of the 1960s and 1970s.” Het uitblijven van een oorlogsmetafoor in casus COVID-19 zegt ook iets over onze waardering ervan: we kunnen het niet verslaan, dit virus blijft voorlopig nog wel even rondwaaien. [svdl]
