‘Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg’. Voor zover we weten stamt deze ‘typisch Nederlandse’ uitdrukking uit een recent verleden, de oudst bekende vermelding is van 1933. Maar het fenomeen bestaat al veel langer. Zo vermeldt Voltaire in zijn Essay sur les moeurs, uit 1756, de vermakelijke anekdote van de Nederlandse diplomaten die tijdens de onderhandelingen over het Twaalfjarig Bestand even pauze namen om aan de rand van de rivier, gezeten in het gras, de zelf meegebrachte boterhammetjes op te peuzelen. Zoveel eenvoud zou de Spanjaarden, aldus nog steeds Voltaire, ervan overtuigd hebben dat ze de strijd met de Hollanders nooit konden winnen. Waarvan acte. Er zijn uit de Gouden Eeuw overigens tal van dergelijke verhalen bekend. Hetzelfde geldt onze tijd. Zo kent iedereen wel het wellicht apocriefe verhaal van vadertje Drees die de Amerikaanse onderhandelaars over de Marshallhulp bij hem thuis ontving, in een straatje dat voor limousines te klein was, in een kamer met rieten stoeltjes en met mariakaakjes bij de koffie. Vandaar de benaming van die bijeenkomst: Mariakaakjesoverleg.
Zoveel traditionele eenvoud verklaart wellicht waarom er Nederland weinig belangstelling is voor zogenoemde celebrity-studies, dat wil zeggen onderzoek naar de rol en betekenis van beroemderiken in de moderne (media)cultuur. Internationaal is die aandacht sinds enkele jaren enorm, zo groot dat er sinds 2010 een volledig tijdschrift aan de thematiek gewijd is, getiteld – inderdaad – Celebrity Studies. Ook elders wordt een groot aantal artikelen over dit thema gepubliceerd. Volgens Google Scholar verschenen alleen al dit (nog niet afgelopen en in kaart gebrachte) jaar 59 artikelen met het begrip celebrities in de titel. In 2012 waren dat er 147, sinds 2009 zijn het er 435. Verander je het meervoud voor het enkelvoud en gaat het dus niet om personen maar om het fenomeen, dan blijkt de score nog veel hoger: 421 (2013), 810 (2012) en 2140 (sinds 2009). Eenzelfde tendens toont Worldcat, de internationale catalogus van bibliotheken. Geen twijfel mogelijk: celebrity-study is booming science.
In Nederland is van dit alles niet veel terug te vinden terwijl het toch een – van oorsprong – Nederlander is geweest die nog niet zo lang geleden een van de belangrijkere boeken over het onderwerp schreef. Dat is Celebrity culture van de in Sydney werkende Robert van Krieken. En ook bij de zuiderburen kunnen ze er iets van, getuige onder meer het onlangs in het International Journal of Cultural Studies verschenen artikel van de Gentse onderzoeker Olivier Driessens.
Je zou kunnen denken dat het Nederlandse gebrek aan aandacht voor celebrity en celebrity culture te herleiden is tot ‘onze’ traditionele eenvoud. Dat kan maar dan bestaat die eenvoud alleen nog in de academische wereld, daarbuiten is allang een verandering opgetreden. Denk alleen maar aan alle gedoe in 2004 over de verkiezing van ‘de grootste Nederlander’.
Ook het succes van een blad als LINDA. – vergelijkbaar met het ook in Nederland bestudeerde Oprah-effect – bewijst dat de Nederlandse cultuur niet anders is dan andere westerse culturen. Het LINDA-effect is echter nog niet onderzocht, evenmin als de thematiek die vermoedelijk achter dat effect schuilgaat: de rol van beroemderiken in de moderne cultuur ofwel, wat van Krieken noemt, celebrity-culture.
Onderzoek naar die cultuur is temeer van belang omdat ze niet alleen in de zachte journalistiek waarneembaar is. Neem de politieke verslaggeving. Hoe lastig ook te bewijzen, dergelijke verslaggeving is eveneens doordrongen van personality-news. Om de titel van het boek van de Brusselse socioloog Mark Elchardus nog maar eens te gebruiken: we leven in een dramademocratie en we weten het. Dat drama wordt gemaakt door spraakmakende individuen. Berlusconi is minder uitzonderlijk dan we zouden wensen. De politiek van Wilders is niet los te maken van zijn persoon, zij is zijn persoon zoals misschien wel heel de PVV Wilders is. Het gedoe rond het privéleven van Samson is veelzeggender dan je zou denken. En, derde voorbeeld, het is geen toeval dat de opwinding rond Fortuyn Van Krieken op het spoor zette voor zijn boek over de celebrity-culture.
Een van de interessantste maar ook meest ingewikkelde vragen in verband met de celebrity-cultuur betreft ‘de beroemderik als organisatieprincipe’. Chiquer gezegd: de beroemderik als element van sociale cohesie en identiteitsvorming. Een blad als LINDA. spreekt voortdurend van ‘bonding’. Dat is wat het wil. En lezers van LINDA. hebben een sterk gevoel van identificatie, met het blad en via dat met de persoon die daarvoor model staat. Helaas is het uiterst ingewikkeld dit soort zaken te onderzoeken. Daarom: wordt vervolgd & suggesties zijn nadrukkelijk gevraagd.