De zogenoemde Oranjerevolutie in Oekraïne, nu negen jaar geleden, wordt in de literatuur veelal beschouwd als een van de eerste politieke opstanden waarin moderne media – internet, mobiele telefonie – een rol speelden. Veelal laat men die ontwikkeling beginnen in de Westerse wereld met een ‘organisatie’ als Indymedia maar al in datzelfde jaar, 2001, overslaan naar de Filippijnen. Daar werd de zittende president, Joseph Estrada, in de eerste plaats tengevolge van een sms-bombardement gedwongen op te stappen.
Na deze twee revoluties ging het snel met het verbond tussen moderne media en politiek en een voorlopig hoogtepunt werd bereikt tijdens de Arabische lente, in 2011. Maar onderweg deed de voor machthebbers fatale combinatie van moderne technologie en politiek protest ook Oekraïne aan. Daar werd de zittende president mede dankzij mobiele telefoons en internet uiteindelijk gedwongen nieuwe verkiezingen uit te schrijven. Zonder die moderne media, aldus een consensus onder mediaonderzoekers, zou het zover waarschijnlijk niet zijn gekomen. Niet dat een revolutie zonder die media uitgebleven zou zijn maar, zoals een van die onderzoekers stelt,
‘ it is evident that pro-democracy forces used the Internet and cell phones more effectively than the pro-government forces, such that in this specific time and place these technologies weighed in on the side of democracy.’
Woorden als deze komen naar boven als je de huidige gebeurtenissen in Oekraïne ziet, in het bijzonder de grote rol die de piano in de opstand speelt. Berichten over dat instrument zoals trouwens ook over de rol van andere kunstvormen in het politieke protest in dat Russische land bevestigen weer eens wat we al geruime tijd weten. Twee zaken:
- dat de optimistische verhalen over de rol van moderne media vaak nogal overdreven zijn want
- dat traditionele middelen veelal toch een grotere rol spelen
Anders gezegd: media, moderne en meer klassieke, versterken vooral wat aanwezig is. Dit besef spoort met recente inzichten over zogenoemde media-effecten (want daar hebben we het tenslotte over).
Media spelen een rol, zeker, maar persoonlijke relaties spelen een veel grotere rol. Weliswaar weten we dat het beste uit de wereld van de marketing maar er is weinig reden te veronderstellen dat het in de politiek anders toe zou gaan. Kortom, de rol van media bij politieke verandering is minder veranderd dan wij denken. Samen zingen, samen dansen, samen doen, samen is voor machthebbers altijd nog gevaarlijker dan media als zodanig. Het is ’t verschil tussen direct en indirect.
