Door: Nina Pusíč en Yael de Haan
Wat maakt een goede podcast? Journalismlab deed in de afgelopen maanden onderzoek naar deze vraag. Vervolgens organiseerden we samen met andere onderzoekers en podcastmakers een dag boordevol presentaties, expertsessies en masterclasses bij het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Dat werd het Podcastseminar 2020.
De dag werd geopend door Jennifer Pettersson en Jair Stein, de makers van de podcast Opgejaagd. Zij vertelden hoe hun podcast tot stand was gekomen en gaven het publiek op basis daarvan een aantal lessen mee. De belangrijkste hiervan betreft de band tussen maker en luisteraar.
Familiedilemma
Hun podcast is een persoonlijke reis die zij doormaakten. Jennifer komt uit Zweden en woont samen met haar man en twee kinderen in Amsterdam. Als de kinderen naar school gaan, is Jennifer geschokt door de vele gebreken in het Nederlandse onderwijssysteem. Ze ging op onderzoek uit en interviewde onderwijzers en experts. Er ontstond een dilemma. Blijven ze in Nederland of pakken ze hun spullen en vertrekken ze naar Zweden?
De inhoud van de podcast ging steeds dieper en uiteindelijk ging Jair zich er ook mee bemoeien. Samen legden ze hun gesprekken over hun mogelijk vertrek open en bloot op tafel. Het geeft het verhaal een persoonlijk randje. Naast alle journalistieke en inhoudelijke elementen kan de luisteraar ook de emoties van de makers horen. Dit is ook een aspect dat veel terugkwam in het onderzoek van Journalismlab.
Luistercijfers, archivering en aural storytelling
Alle aanwezigen konden zich vervolgens aansluiten bij een expertsessie. Deze werden gegeven door onder andere Valentine Kuypers en Martijn van der Vliet van Beeld en Geluid over het belang van archiveren van podcasts en hoe dat gedaan wordt. Frans Kok, de directeur van het Nationaal Luister Onderzoek, presenteerde de meest recente luistercijfers. Wat luisteren mensen, hoe lang en wanneer? Het zijn belangrijke gegevens die bepalend kunnen zijn voor het maken van een podcast. Als laatste konden mensen zich aansluiten bij Wim Eikelboom, die vertelde over podcasts bij de publieke omroep en welke wegen je moet bewandelen om er eentje te kunnen maken.
Ook werden er verschillende masterclasses waaruit de aanwezigen konden kiezen. Zo vertelde Siona Houthuys van Audiocollectief Schik over aural storytelling in Bob, hun podcast uit 2017. Jennifer en Jair gingen nog wat dieper in op hun podcast Opgejaagd, die eerder op de ochtend al in de spotlight stond. En tot slot vertelde Amanda Brouwers over Podgront, een productiehuis voor innovatieve audioverhalen.
Onderzoek naar luistergedrag van de podcastliefhebber
Amanda Brouwers van de Rijksuniversiteit Groningen presenteerde onderzoek naar het luistergedrag van de podcastliefhebber. Hoe vaak luisteren mensen, hoe lang en wanneer? Die resultaten kwamen overeen met wat de deelnemers van ons onderzoek vertelden. Een ideale lengte is er niet, maar ligt ergens tussen de dertig en zestig minuten. De lengte hangt voornamelijk af van de bezigheid van de luisteraar. Zo wordt een podcast vaak opgezet tijdens het vervullen van huishoudelijke klusjes. Een podcast maakt deze “vervelende klusjes minder vervelend”.
Onderzoek naar wat luisteraars een goede podcast vinden
Maart wat maakt nou een goede podcast? Welke elementen zijn essentieel voor een sterk verhaal? Journalismlab hield vijf focusgroepen onder podcastluisteraars. Een groep van maximaal acht mensen kwam bij elkaar onder leiding van een gespreksleider om te praten over hun luistergedrag en hun ervaring met een specifieke podcast die ze hadden geluisterd. Tijdens elke focusgroep stond een van deze vier podcasts centraal. El Tarangu, Brand in het Landhuis, de Parel Radio Podcast, De Krokante Leesmap. Tot slot, hebben we een focusgroep gehouden met luisteraars die nieuwspodcast luisteren zoals NRC Vandaag. De keuze voor deze journalistieke podcasts is de populariteit en hoge luistercijfers.
De deelnemers werden gevraagd wat ze associeerden met journalistiek; waar ze aan dachten bij een journalistieke podcast; wat ze is bijgebleven van de desbetreffende podcast en wat ze er wel of niet goed aan vonden. Deze vragen leidden tot gesprekken en discussies tussen de aanwezigen. Daardoor kwam er soms informatie naar boven waar niet specifiek naar werd gevraagd, maar waaruit wel verrassende conclusies getrokken konden worden.
Diepgaande inhoud en emotie
Allereerst moet een podcast verdieping en duiding bevatten. Luisteraars zien een podcast als achtergrondinformatie, het verhaal achterhet nieuws. Het werd ook duidelijk dat nieuws zelf niet geschikt is: “Ik vind nieuws niet geschikt voor een podcast. Nieuws is nu en daarna is het niet actueel meer. Het moet lang relevant zijn voor een journalistieke podcast”, zo zegt één van de participanten.
Een tweede belangrijk punt is de persoonlijke motivatie van de maker voor het maken van bepaalde podcast. Een persoonlijk laag in het verhaal maakt het authentiek, volgens ons onderzoek. Dat zie je duidelijk terug in de podcast Opgejaagd van Jennifer en Jair. Jennifer komt uit Zweden, maar woont samen met haar man Jair in Amsterdam. Toen hun kinderen naar school gingen, viel haar op wat de grote verschillen waren tussen het Zweedse en Nederlandse onderwijs. In een 9-delige podcastserie legden ze vast hoe ze de twee onderwijssystemen onderzochten, wat uiteindelijk leidde tot een dilemma: blijven ze hier, of gaan ze naar Zweden?
“Een persoonlijk laag in het verhaal maakt het authentiek”
De emotie die de maker dan laat horen bij zijn of haar persoonlijke zoektocht, zorgt er ook voor dat de luisteraar zich kan identificeren met de maker of het verhaal. Zo kwam Simon Heijmans vaak langs het beruchte landhuis in Vught waar het verhaal om draait in De Brand in het Landhuis. Die betrokkenheid in zijn onderzoek zorgt ook voor de nodige emoties in zijn zoektocht, die hij zo nu en dan laat horen.
Die combinatie van waarheidsvinding en emotie is een middel om de podcastluisteraar een kijkje te geven in het maakproces. Deze transparantie zorgt ervoor dat het maakproces van begin tot eind verteld wordt, wat vervolgens weer kan leiden tot betrouwbaarheid. Ook Simon Heijmans neemt je als luisteraar mee in hoe zijn onderzoek voor zijn verhaal tot stand is gekomen. Openheid over het onderzoeksproces wordt gewaardeerd door de luisteraars.
Een deelnemer van de focusgroep legde dat uit: “Ik luister Female Criminals, een podcast over vrouwelijke seriemoordenaars. Zij zeggen expliciet dat ze geen psychiaters zijn, maar zich wel enorm hebben verdiept in het verhaal. Het is een goed gemaakte podcast. Het hoeven geen experts te zijn, maar ze moeten zich wel verdiept hebben”.
Prikkel de luisteraar
Volgens de luisteraars kenmerkt een journalistieke podcast zich door journalistiek onderzoek, waarheidsvinding en emotie. Transparantie in het maakproces van de podcast vergroot de geloofwaardigheid. Terwijl de inhoud van podcasts journalistieke kenmerken moet hebben, waarderen luisteraars ook meer kunstzinnige elementen in de vorm, zoals theatrale voice-over met poëtische of literaire teksten. Dit geldt voornamelijk voor verhalende podcasts. Het is volgens ons onderzoek hierbij ook van belang dat er een bepaalde spanningsboog in zit, bijvoorbeeld door de aflevering te eindigen met een cliffhanger. Zo wordt de luisteraar geprikkeld om door te gaan met luisteren en direct de volgende aflevering aan te zetten. De Moord op Patrick, Bob en El Tarangu werden hierbij als voorbeelden genoemd.
Ook afwisseling in audiofragmenten zorgt ervoor dat luisteraars niet afhaken, omdat het dynamischer is. Denk daarbij aan het afwisselen tussen een voice-over, een één-op-één interview, tv- of radiofragmenten, muziek en ‘huiskamergesprekken’, waarbij meerdere mensen aan tafel zitten te kletsen.
Dit kun je als maker allemaal scripten, achteraf opnemen en erin monteren. Maar het is daarbij belangrijk dat het niet te gemaakt voelt. De verteller moet niet laten horen dat hij of zij de tekst van een blaadje afleest. Het is niet per se dat een podcast minder conventies heeft dan een radioprogramma, maar deelnemers benoemden dat de huidige podcasts meer emotie bevatten. Ze kregen het gevoel dat podcasts wat regellozer zijn dan radioprogramma’s.
“In mijn hoofd ben ik bevriend met de maker”
Wat de meeste deelnemers aan ons onderzoek benadrukte en het meeste waarde aan hechten is de band met de maker. En niet alleen dat: er moet ook een band zijn tussen de maker en het onderwerp, waardoor de luisteraar meer meegaat in het verhaal. Hij of zij wil zich echt onderdeel van het gesprek voelen, een bepaalde intimiteit meemaken. “Een radiomaker geeft je een hand en een podcastmaker een knuffel.” Het was iemand in de focusgroepen die dit benoemde. En hij was niet de enige. Het kwam in elke focusgroep naar voren dat de luisteraars naar een band zoeken met de verteller. “In mijn hoofd ben ik bevriend met de maker.”
“Een radiomaker geeft je een hand en een podcastmaker een knuffel.”
Wat precies een goede podcast is, blijft subjectief. Voor de ene luisteraar is het iets anders dan de ander. Maar door deze twee onderzoeken en meer duiding van verschillende podcastmakers, zijn we dichterbij het antwoord dan eerst. “Wat maakt een goede podcast?” Dat kan je het beste aan de luisteraar vragen.
De Podcastseminar 2020 maakte in ieder geval een ding duidelijk: de liefde voor het geluid.
Een ode aan het geluid werd speciaal voor dit evenement gemaakt door Podgront.
