VVOJ congres 2010
In tijden niet zo’n inspirerend congres meegemaakt. Prima locatie ook: de gloednieuwe campus Kantienberg van de Arteveldehogeschool in Gent, een uitnodigend en toegankelijk gebouw. Precies waar de nieuwe journalistiek voor staat. Op het congres geen gezeur over dalende oplagecijfers, achteruitkachelende kwaliteit en kaduke verdienmodellen. Wel leuke verhalen over onderzoek waar geld voor is, publiek dat daar warm voor loopt en Pulitzerprijzen op de koop toe. Hoe dat werkt? Kwaliteit, creativiteit en slim gebruik van internet.. En ja, af en toe een filantroop.
Pro Publica
“We wilden onderzoeksjournalistiek doen die aanzet tot verandering,” zei Stephen Engelberg in zijn openingstoespraak van de VVOJ conferentie Op de grens. Hij is hoofdredacteur van de non profit organisatie voor onderzoeksjournalistiek Pro Publica, In 2009 kreeg hij, samen met de toenmalig hoofdredacteur van Wall Street Journal Paul Steiger, 30 miljoen dollar van de oud bankiers Herb en Marion Sandler om de journalistiek uit het slop te halen. Ze huurden een kantoor in New York en plaatsten een advertentie voor onderzoeksjournalisten. Het liep storm. “We wilden goede journalisten, maar kozen niet voor de besten, omdat je anders snel et een groep witte mannen zit van gemiddeld 49 jaar die zenuwachtig worden van Facebook.” zei Engelberg. “We pikten de talentvolle jongeren eruit die zich op internet als een vis in het water voelen. Al snel bleek dat wij meer van hen leerden, dan zij van ons.” In het eerste jaar van hun bestaan leidde dat al tot een Pulitzer prijs voor een verhaal over de morele keuze waar een ziekenhuis in New Orelans voor kwam te staan toen ze door de orkaan Katrina geen water en elektriciteit meer hadden. Al het onderzoek werd gratis aangeboden op internet. Niet voor iedereen, maar voor een of twee partners, die er dan mee konden scoren. Op die manier werd onder andere samengewerkt met New York Times, Washington Post, en 60 Minutes. “Wij leveren het gereedschap, en niet het verhaal” zei Engelberg. “Iedereen wil toch z’n eigen verhaal vertellen, die kans moet je ze ook geven. We overleggen wel van te voren. Maar in principe stellen we vooral data te beschikking.” Zie bijvoorbeeld het onderzoek naar wat individuele artsen toegestopt krijgen van de pillenindrustrie: Dollars voor Docs
Filantropen
Mooi project dat Pro Publica, maar niet zomaar te kopiëren. Zie maar eens aan 30 miljoen dollar te komen. Toch blijken ook in Nederland filantropen warm te lopen voor journalistiek die ertoe doet. De VVOJ is dit jaar een “structurele donorrelatie” aangegaan met de Adessium Foundation, die kritische en diepgravende journalistiek in de Lage Landen wil bevorderen. De VVOJ overlegt nog hoe ze dat geld gaat besteden liet haar directeur Margo Smit bij de opening van het congres weten. Mogelijk gaan zij zelf onderzoek initiëren. So much voor verdienmodellen – doe iets nuttigs, en het geld komt naar je toe.
Mashable
Jong, vlot, en handig met sociale media – en het geld rolt op je af. Dat gaat ook op voor de tweede key note speaker Vadim Lavrusik, community manager bij Mashable.com, de site voor digitale media, met 30 miljoen (weer dat cijfer) pageviews per maand. “Je moet als journalist je onderwerp niet voor jezelf willen houden, maar mensen vertellen waar je mee bezig bent, en anderen bij je onderzoek betrekken,” zei Lavrusik. Sociale media zijn volgens hem prima geschikt voor het oppikken van verhalen en het inschakelen van leken-verslaggevers. Je moet dan wel op een paar dingen letten. Houdt het onderzoek overzichtelijk, maak duidelijk wat de relevantie ervan is, zorg voor snelle feedback en houdt het speels. En vergeet vooral niet om de nieuwste sociale software in de gaten te houden. Internet biedt een zee aan mogelijkheden om verhalen meer context te geven door embedded tweets en facebook postings.
Fusion tables
’ s Middag twee workshops gevolgd. Een van NRC graphics-redacteur Arlen Poort over het gebruik van het Google programma Fusion tablesgs waarmee je data online kunt zetten met behulp van grafieken en kaarten. Arno gebruikt het voor de kaarten met verkiezingsresultaten. Prachtig programma. Je moet er wel even mee oefenen, maar er zijn prima tutorials voor.
HelpMeInvestigate
Ook Paul Bradshaw, docent online journalistiek aan de Birmingham City University, en initiatiefnemer van de site HelpMeInvestigate, stimuleerde journalisten de ramen op te zetten in zijn workshop over crowdsourcing. Door gebruik te maken van sociale media krijg je contact met je publiek, vergroot je de belangstelling voor waar je mee bezig bent en win je het vertrouwen in de journalistiek terug, volgens Bradshaw. “Als je dit soort onderzoek gaat doen moet je accepteren dat je met een ander soort nieuwsagenda werkt,” zei hij. Waar je op moet letten, is of er voldoende publieke expertise is over het onderwerp dat je wilt onderzoeken. Bradshaw onderscheidt twee vormen van crowdsourcing: een waarbij je veel mensen dezelfde soort taak laten doen, zoals het bekende onderzoek naar declaraties van overheidsfunctionarissen die de Guardian online zette. Een ander voorbeeld is het onderzoek naar de verkrijgbaarheid van condooms in Colorado. De tweede vorm maakt gebruik van wisdom of the crowds, waar ik me zo gauw geen voorbeeld van kan herinneren. Volgens Bradshaw kun je crowdsourcing vooral gebruiken voor “water- en vuur onderzoek”. In het eerste geval komt de informatie druppelsgewijs binnen, bij vuuronderzoek gaat het om ooggetuige verslagen van mensen die direct bij een ramp zijn betrokken. De kritische succesfactoren die Bradshaw noemde, leken op die van Lavrusik. Wel wees hij nog op het belang van ‘alpha users’, mensen die zich keihard inzetten voor onderzoek en die anderen door hun enthousiasme meetrekken. Koester ze.
Winnaars
Dat onderzoeksjournalistiek niet alleen iets is van eenzaam ploeteren, werd onderstreept door het gezamenlijk congresdiner in een fabriekshal even buiten Gent, waar we met bussen heen werden gevoerd, en die door statige kaarsen en chique gedekte tafels was omgetoverd in een weergaloze feestzaal waar de door juryvoorzitter Ad van Liempt aangekondigde winnaars van de prijs voor het beste onderzoek van 2010 in grote saamhorigheid werden bejubeld.
Onderwijs
Na dit feestgedruis mocht ik de volgende ochtend zelf aan de bak als moderator van de Ronde Tafel Onderwijs in de Onderzoeksjournalistiek, waar we spraken over de beste manier om met studenten onderzoek te doen. Michel Simons (Fontys Hogeschool Journalistiek) en Fleur Bestens, projectleider NeRo, vertelden over het samenwerkingverband tussen de Hogeschool en het Eindhovensdagblad en Brabantsdagblad, waarbij zo’n twintig derdejaars studenten drie maanden op de redactie van de kranten werken aan crossmediale producties. Ze beginnen met een gezamenlijke brainstorm, bedenken onderwerpen, en worden gestimuleerd om met crowdsourcing te werken. Om te zorgen dat de producties er goed uitzien, schuiven studenten Internet en Media Design aan. De studenten krijgen hoorcollege op hun redactie, waar ook redacteuren en lezers van de kranten komen. Samen met ervaren verslaggevers werken ze aan grote projecten, zoals reportages uit een probleemstraat in Helmond. Marco van Kerkhoven vertelde over het onderzoek dat hij met studenten in Almere deed. “Het was fantastisch om te zien hoe gedreven de studenten aan de slag gingen. Ze laten zich nog echt door hun verontwaardiging leiden, en hebben geen enkele schroom om achter hun bronnen aan te zitten,” zei van Kerkhoven. Hij hoopte ooit nog eens zo’n samenwerkingsverband als NeRo in Utrecht te kunnen beginnen waar dan meer aandacht zou zijn voor het eindproduct, want dat was er in het Almere project wel bij ingeschoten. Mijn eigen bijdrage over verhaalgestuurd onderzoek is als handout toegevoegd aan het verslag op de VVOJ site. Onderzoek doen vanuit een vaste verhaalstructuur zoals ik dat met studenten van Europe in the World heb gedaan, ondervangt een aantal problemen waar ook andere docenten onderzoeksjournalistiek tegenaan lopen, zoals het geven van gerichte feedback, efficiënte onderzoek doen en focus op het eindresultaat.
Tweets
Ook als je de wolk van tweets bekijkt die dit congres omgaf voel je wat een power er van uitging. Juist in een tijd dat het zo moeizaam lijkt te gaan met de klassieke journalistiek, blijken oude idealen het nog prima te doen, en flink wat geld aan te trekken, als je de luiken naar het publiek maar openzet, mensen aanspreekt op hun idealen en uitnodigt om mee te werken aan overzichtelijke onderzoeksrpojecten waarvan het nut voor iedereen zichtbaar is.
