Sinds geruime tijd werkt aan het Leidse Afrika-Studiecentrum een groep onderzoekers aan de vraag wat media, in het bijzonder moderne media van mobiele telefonie tot facebook betekenen voor de Afrikaanse samenleving.
In dat verband verscheen zojuist een boek met de complexe titel Side@Ways: Mobile Margins and the Dynamics of Communication in Africa, bestaande uit een negental essays over allerlei aspecten van mobiliteit en connectiviteit, deze laatste in het bijzonder met betrekking tot mobiele telefonie.
Want zoals op deze plek al eerder geschreven, heeft die mobiele telefonie de Afrikaanse cultuur ingrijpend veranderd. In dat verband sprak een van de voortrekkers van het Leidse studieprogramma, Mirjam de Bruijn, een aantal jaren geleden over mobiele telefoons als de nieuwe drums van Afrika.
Van dat denkbeeld komt ze in dit nieuwe boek enigszins terug. Het is allemaal minder spectaculair dan gedacht. Anders en beter gezegd: het mobieltje is niet zozeer een instrument dat een revolutie teweeg brengt als een instrument dat oude vormen eventueel nieuw leven inblaast.
Dat woordje ‘eventueel’ is belangrijk want uit de essays in dit boek blijkt dat de mobiele telefonie net zo goed ontevredenheid, verwijdering en ruzie als toenadering teweeg brengt.
‘This finding is a call for the cultural background and world life experiences of media users to be taken into consideration when theorizing about the significance of information technology in the debate on media globalization,’
schrijven de editors in hun inleiding. Je moet het misschien twee keer lezen voordat je het begrijpt maar dan verbaast ‘t eigenlijk dat iets dergelijks niet vanzelf spreekt. Een mobieltje is toch geen wondermiddel? Hoe dan ook, een dergelijk besef zal welhaast zeker tot beter inzicht in de betekenis van dat apparaatje leiden. Nogmaals de editors in hun inleiding:
‘have matters indeed changed or is the mobile phone establishing the same things and the same sorts of relating but using a different tool?’
De vraag stellen is hem deels beantwoorden.
Mobiele telefonie & Afrika maakt een fascinerende combinatie, hoe dan ook, en het is daarom de moeite waar de laatste cijfers en andere gegevens hierover even op een rijtje te zetten. Dat zijn:
- een recent rapport van de Verenigde Naties waaruit blijkt dat via mobiele telefoontjes verkregen big data allerlei interessante informatie oplevert, over migratie, sociale netwerken, malaria, urbanisatie en wat al niet meer. Dat is de andere kant van de privacy-schending: dat hierdoor veel kennis wordt verworven die goed ingezet kan worden. Voor vergelijkbare informatie m.b.t. Ivoorkust, zie hier. De VN maakte deze ontwikkeling ook inzichtelijk via een filmpje
- Opmerkelijk aan de ontwikkeling van de mobiele telefonie – en vermoedelijk ook goed voor die ontwikkeling – is dat allerlei externe partijen er een stevige boterham in zien. Daaronder Microsoft en het Chinese bedrijfsleven/overheid.
- De laatste cijfers vind je onder meer hier en hier en hier. Op eerstgenoemde grafiek is te zien dat Afrika nog steeds achterloopt, met een gemiddelde van zo’n 63 aansluitingen per 100 inwoners (tegenover maar liefst 170 in de landen van de voormalige Sovjet-Unie en 126 in Europa). De tweede verwijzing toont de verschillen per land, de derde geeft mooie grafieken over Afrika ten zuiden van de Sahara (al zijn de verschillen in cijfers toch niet helemaal goed te begrijpen).
- Tot slot de laatste trends m.b.t. mobiele telefonie in Afrika ten zuiden van de Sahara. Voorop staat: dat de groei doorgaat en de effecten hiervan met de dag merkbaarder zullen zijn.
