Als journalistiek de ruwe schets van de geschiedenis is, dan is Twitter de ruwe schets van de journalistiek. Dat geldt zeker in de eerste uren na een ramp: als de feiten en meningen in de echte wereld snel over elkaar heen buitelen, wordt de eerste schifting tussen feit en waan op Twitter gemaakt. Transparantie moet daarbij de betrouwbaarheid borgen, zo blijkt uit mijn onderzoek naar het effect van Twitter op de rampenjournalistiek.
reconstructie en diepte-interviews
Op welke manier heeft de opkomst van Twitter de rampen-verslaggeving veranderd, hoe wordt het ingezet als journalistiek instrument, wat zijn de gevolgen voor de professie? Om deze vragen te beantwoorden zijn vijf belangrijke incidenten aan de hand van Tweets gereconstrueerd. Vervolgens legden we de uitkomst voor aan tien rampenjournalisten. Hoe gebruiken zij Twitter en hoe heeft de micro-blog hun vak ‘op zijn kop heeft gezet’.
Virtueel nieuws in de echte wereld
Uit de reconstructie en de gesprekken blijkt dat alles wat Twitter tot krachtig – en tegelijkertijd onoverzichtelijk – journalistiek instrument maakt, zich samenbalt in de eerste minuten en uren na een calamiteit[1]. Of zelfs al daarvoor, getuige de projectX-rellen in het Groningse Haren, eind 2012. ‘Oude media’ besteedden daar immers aandacht aan een verjaardagsfeestje, toen dit allen nog in de virtuele wereld was aangekondigd. Na afloop regende het beschuldigingen dat ze daarmee de –voorspelde- rellen hadden uitgelokt.
Niet gecheckte Tweets
Maar ook na een crisis worstelen journalisten met de inzet van Twitter. Vooral verificatie en selectie verlopen moeizaam. Zowel tijdens de chemische brand in Moerdijk (januari 2011) als na de schietpartij in Alphen (april 2011) en gedurende de rellen in Haren (september 2012) namen veel media Tweets over zonder deze adequaat te checken. Foto’s werden met verkeerde credit-lines gepubliceerd, Tristan had niet zijn eigen moeder doodgeschoten, er was geen dode vrouw in Haren.
Kernwaarden in gevaar
Volgens sommige onderzoekers (Hermida 2011, Bruno 2011) komen hiermee de kernwaarden – en daarmee mogelijk zelfs het bestaansrecht van de journalistiek in gevaar. De ondervraagde journalisten zien dat anders. Zij beschrijven de opkomst van ‘Kernwaarden Light’: in de traditionele media gaat feitelijkheid boven snelheid, op de snelle nieuwe media wordt daar pragmatisch mee omgegaan.
Tweet snel, corrigeer snel
Volg de geest van Twitter, tweet snel en corrigeer snel, lijkt het adagium van bijvoorbeeld Peter van der Ploeg (ex)-chef internet NRC. Een Tweet herroepen is geen rectificatie, eerder collateral-damage. Mits snel gecorrigeerd is het gezichtsverlies gering.
Transparantie borgt betrouwbaarheid
Transparantie moet schade aan de betrouwbaarheid van de nieuwsorganisatie minimaliseren. Door twijfels en vragen online te delen, wordt het publiek voorbereid op een eventuele correctie. Deze kan komen vanuit het netwerk van de journalist of wordt uit de wijsheid van de massa geput.
Gutfeeling
De respondenten hebben het gevoel hun vak werkenderwijs opnieuw te moeten uitvinden, richtlijnen omtrent selectie en verificatie ontbreken veelal. ‘Het blijft aankomen op old school gut feeling’, aldus Wouter Bax van NU.nl.
Bestaansrecht blijft
Maar de toekomst van de journalistiek is volgende ondervraagden niet in gevaar: wel verschuift het accent van het brengen van het nieuws – liefst als eerste- naar het selecteren, duiden en ordenen van de nieuwsstroom. ‘Tegen de snelheid van Twitter kunnen we toch niet op’.
Het onderzoek zal worden gepresenteerd op The Future of Journalism Conference aan de Cardiff University op 13 en 14 september.
[1] Calamiteit staat hier tevens voor Ramp en Incident. Dit omdat de inzet van Twitter als journalistiek instrument in alle drie de situaties gelijk is. Dat geldt ook voor het bredere begrip Breaking News, waar in de internationale literatuur vaak over wordt gesproken. Hoewel de termen strikt genomen niet hetzelfde begrip omvatten worden zij door elkaar gebruikt.
