In de Leidraad van de Raad voor de Journalistiek wordt journalisten opgedragen om een duidelijk onderscheid te maken tussen feiten, beweringen en meningen. Het onderscheid tussen feiten en meningen is meestal wel helder. Maar wat is het verschil tussen meningen en beweringen? En waarom is dat onderscheid belangrijk?
Joling en andere vox-pop
Meningen kan je aan iedereen vragen, en dat doen veel talkshows ook. Iedereen aan de talkshowtafel mag zijn of haar licht laten schijnen over alle onderwerpen. Hoewel het weinig informatief is, kun je naar Gerard Joling’s mening over coronamaatregelen vragen. Ook willekeurige voorbijgangers in een winkelstraat wordt over van alles en nog wat een mening gevraagd. Het NOS-journaal is een kei in dit soort vox-pops. Meningen kan je aan iedereen vragen, maar meningen hoor je toch het liefst van mensen die op een of andere manier betrokken zijn bij het onderwerp. De onderwijzeres over leerlingen met achterstanden, de wielrenner over de gemiste koers, de zoon over zijn moeder in het verpleeghuis.
Statements of facts
Beweringen zijn van een geheel andere orde. Iedereen kan van alles beweren. Maar voor beweringen, statements of facts zoals de heldere Engelse vertaling luidt, is enige kennis van zaken noodzakelijk. Dat wordt zowel door journalisten, als door mensen die graag iets beweren soms vergeten.
Een bewering moet goed onderbouwd zijn, en daarvoor is kennis nodig. Toch treffen we aan talkshowtafels regelmatig mensen die zonder enige expertise boute beweringen mogen doen. Recente optredens van Maurice de Hond zijn daar een voorbeeld van. Eerder al ontstond er veel reuring omdat DWDD acteurs een ingewikkeld privacy onderwerp liet uitleggen. Beruchte onzin informatie die nog lang bleef hangen waren de beweringen van twee voedingsgoeroes die aan tafel bij Umberto Tan beweerden dat eieren ongezond waren omdat dat ‘de menstruatie van de kip was’. Het gaat te ver om te zeggen dat het opvoeren van ondeskundigen een trend is, zoals Evi Timp in de HP/DeTijd schreef. Maar beweringen worden steeds vaker ook zonder goede onderbouwing door mensen zonder expertise te berde gebracht. Alsof het een mening is, die verder onweersproken kan blijven.
False balance
Beweringen kan iedereen doen, maar beweringen moeten gecheckt worden. Zeker als het omstreden en onbewezen claims betreft. In de wetenschap zeggen ze ‘Extraordinary claims require extraordinary evidence’. En dat geldt ook voor de journalistiek. Een mening kan, met aanhalingstekens openen en aanhalingstekens sluiten, in een verhaal staan. Een mening in een talkshow kan je onweersproken laten. Beweringen niet.
Omdat het kennelijk vaak lastig is om als journalist zelf ingewikkelde beweringen te checken nemen journalisten hun toevlucht tot de ‘hoor- en wederhoor’ methode. Die methode werkt als mensen ergens – al dan niet terecht- van worden beschuldigd. Maar hoor en wederhoor pakt vreemd uit als het om boute beweringen over een bepaalde kwestie gaat. Als de bewering van een ondeskundige naast die van een deskundige gezet wordt. Of als onzinnige beweringen gelijkwaardig aan goed onderbouwde beweringen behandeld worden. Dat veroorzaakt zogenoemde ‘false balance’. Het bekende ‘het regent’ voorbeeld illustreert wat er mis is met ‘vals evenwicht’: als iemand beweert dat het regent, en iemand anders beweert dat het droog is, en als je als je uit het raam kijkt ziet dat het pijpenstelen regent, dan is het als journalist niet je taak om beiden te citeren, dan schrijf je gewoon op dat het regent.
Van betrouwbare informatie voorzien
Onzinnige beweringen gaan vaak over klimaat of gezondheid. Het gebruik van de beweringen van klimaatveranderingsontkenners en antivaxxers in de journalistiek is ook uitgebreid onderzocht (bijvoorbeeld in klassieke studies van Boykoff & Boykoff (2007) en Boyce (2007)). Nieuwe varianten van niet-onderbouwde beweringen komen van de 5-G angstigen en sinds dit voorjaar natuurlijk van een hele schare vermeende corona deskundigen in allerlei soorten en maten.
De Volkskrant koos er dit weekend voor om corona beweringen van dansleraar Willem Engel van #viruswaanzin kritisch te onderzoeken. Op BNR nieuwsradio werd weer voor vals enerzijds/anderzijds gekozen: viroloog Ab Oosterhuis in debat met opiniepeiler Maurice de Hond over de corona maatregelen.
Ongefundeerde beweringen kan je ook negeren. Een mooi voorbeeld daarvan is het stuk van hoofdredacteur Gert-Jaap Hoekman van nu.nl . Nadat hij eerst schrijft dat alle meningen welkom zijn vervolgt hij met : ‘(…) reacties waarin klimaatverandering – of de invloed van de mens daarop – worden ontkend, zijn op NU.nl niet langer toegestaan. Ervoor zorgen dat ook NUjij-reacties feitelijk kloppen, hoort bij onze taak om het nieuws op feitelijke wijze te verslaan. NU.nl heeft een verantwoordelijkheid om bezoekers van betrouwbare informatie te voorzien´. Daarmee illustreert hij perfect het verschil tussen meningen en beweringen.
