De operatie ‘Babtsjenko’ kon slagen door handig gebruik te maken van journalistieke routines – het is nu zaak het verhaal tot op de bodem uit te zoeken. En zich schrap te zetten voor de fall out die volgt.
Voor liefhebbers van spionagefilms zijn het spannende tijden, ware het niet dat het achterliggend conflict tussen Oekraïne en Rusland zo diep serieus is. Dat conflict verdiepte zich vorige week nog eens nadat Australie en Nederland samen Rusland aansprakelijk stelde voor het neerhalen van de MH17. En toen volgde ook nog eens de geënsceneerde moord op Kremlin-criticus Arkady Babtsjenko.
Operatie
De aansprakelijkheid van Rusland voor het optreden van het 53ste anti-vliegtuig brigade die de raket op MH17 afvuurde is voer voor (stille) democratie en internationaal juridische scherpslijperij. De operatie van de fake-moord op Babtsjenko is een ‘operatie’ van de SBOe, de Oekraïense geheime dienst die heel direct de geloofwaardigheid van de pers raakt die juist nu zo onmisbaar is.
Omgekomen
Babtsjenko’s vrouw, kinderen, vrienden en collegae wisten van niks, tenminste: ze wisten niet beter dan dat de journalist woensdag door drie kogels in zijn rug, op weg naar het ziekenhuis was omgekomen. Iedereen speelde het spel mee. De korpschef in Kiev, Andrej Kritsjenko op nationale televisie en parlementarier Anton Geratsjenko op Facebook verschafte de nodige geloofwaardigheid aan het verhaal, de routines van de mondiale journalistiek deed de rest: The Guardian, Le Monde, NRC, NOS … ze voeren blind op de formele bronnen. Tegen zoveel autoriteiten is geen journalist opgewassen.
Geen check
Ettema en Glasser signaleerde in 1998 al dat journalisten onder tijdsdruk gebruik maken van pre-justified claims: beweringen van betrouwbare (formele) bronnen die niet door journalistiek handelen nog eens onderbouwd hoeven te worden. Zo’n claim is een pakketje met bewering, onderbouwing en conclusie die door de redacteur van dienst kan worden doorgezet in het medium naar keuze.
De check is al gedaan, aansprakelijkheid kan worden toegedicht aan de afzender, veelal een formele bron. Dit in tegenstelling tot onderzoeksjournalisten die een zeer problematische relatie hebben met dergelijke claims. Die worden namelijk niet bijvoorbaat geaccepteerd (pre-justified), maar moeten door de journalisten methodisch en structureel worden verantwoord. En dat kost tijd.
Fall out
De fall out van deze operatie is evident. Nu journalistiek meer dan overheden in staat zijn om verantwoordelijken aan te wijzen en ook te houden, heeft de journalistieke geloofwaardigheid een gevoelige klap gekregen. Kremlins roeptoeter RT trekt direct een parallel tussen Babtsjenko (niet vermoord door de Russen) en Skripal (dus ook niet vermoord door de Russen). Het is wachten op die andere claim: de fake-moord op de journalist betekent dat MH17 dus ook niet is neergehaald door de Russen. Onzin natuurlijk, maar scheidt het kaf maar weer eens van het koren in dit oerwoud aan leugens, verdraaiingen en twijfel. De journalist is dan ‘gered’, de vraag is wat het doet met de journalistiek in de Oekraine.
