De Volkskrant pakt dit weekeinde flink uit met datajournalistiek. Een ankeiler op de voorpagina, een spread in de krant, die weer verwijst naar een klikbare kaart op internet. Wow! Maar is het ook zo wow? Ja en nee.
‘Bibliotheek of stadswacht?’ Die kop zet de krant op zaterdag prominent op de voorpagina. Het verwijst naar een artikel op pagina 6 en 7 in het eerste katern. Het gaat over de uitgaven van Nederlandse gemeenten. ‘Waaraan geeft uw gemeente haar geld uit?” staat onder de kop op de voorpagina. Een goede vraag en ook relevant zo vlak voor de raadsverkiezingen. Als kiezer wil je weten welke keuzes er worden gemaakt om te kunnen bepalen welke keuze je zelf moet maken. Dat is democratie en daar helpt de krant bij. Zo hoort dat.
Snel doorbladeren naar pagina 6 en 7. Wow, wat een spetterende visualisatie: kleur, diepte, overzicht. Dat is echt mooi gedaan. En wat ik ook mooi vind, is dat in de byline de namen staan van de journalist (Charlotte Huisman), de onderzoekers (Sybren Kooistra en Mirjam Leunissen), en die van de infographicmaker (Thijs Balder). Dit is moderne journalistiek: onderzoekers, designers en journalisten werken samen aan mooie dataverhalen.
Het plaatje
Kijken maar. Allereerst naar de infographic natuurlijk. Die trekt de meeste aandacht. Mooi hoor hoe je de illusie van 3D kunt wekken op het platte papier. Eens lezen, waar gaat dit over? ‘De gemeente spendeert per burger €296
6,80 per jaar’ staat er boven een pijl die wijst naar het eerste blok van de infographic dat een overzicht laat zien van de totale uitgaven. Huh? “De gemeente spendeert per burger’? Nederland bestaat toch uit tig gemeentes? – Oh, ik snap het. Dit gaat over gemiddelde uitgaven van Nederlandse gemeenten.
De kop
Laat ik eens naar de kop van het artikel kijken. “Wat doet uw gemeente met al het geld?” Mijn gemeente? Mijn gemeente staat er helemaal niet bij. Dit gaat toch over de gemeente? Of maakt het allemaal niet zoveel uit, en doen alle gemeenten zo’n beetje hetzelfde.?
De lead
Wat is de bedoeling van dit artikel? Dat zal wel in de lead staan. Lezen dus. ‘De crisis dwingt gemeenten tot bezuinigingen. Welke keuze maken ze? En wat voor gevolgen heeft dat voor u? De Volkskrant analyseerde de uitgaven van alle ruim vierhonderd gemeenten en vond vier trends.’
Geweldig. Maar trends? Gaat het daarover? In het plaatje zie ik niets van een trend. Daarin lees ik alleen hoeveel er per burger gemiddeld door gemeenten in Nederland wordt uitgegeven. Mis ik iets?
De verantwoording
Laat ik eens bij de verantwoording kijken. Goed trouwens dat ze zo’n verantwoording hebben. Krijg je een idee hoe serieus je dit moet nemen. Het gaat om CBS cijfers. Sommige gemeentes hebben geen cijfers ingeleverd, sommige gemeentes zijn samengevoegd. Daar hebben ze allemaal rekening mee gehouden. Mooi. Maar goed: wat is de bedoeling van die cijfers? ‘Er is gekozen om 2013 met 2010 te vergelijken om daarmee inzicht te geven in de veranderingen in de afgelopen raadsperiode.’ Een vergelijking? Maar ik zie niets van een vergelijking. Ik zie alleen cijfers van de gemeente per burger. Staat die vergelijking misschien op internet? Eens kijken. Kan ik een linkje vinden?
De link
Ja, rechtsonder staat een gekleurd kopje ‘volkskrant.nl/gemeenten’. Daaronder: ‘Op volkskrant.nl/gemeenten kunt u zien welke keuzen uw gemeente heeft gemaakt.’ Wie weet staat daar ook iets over die vergelijking. Computer aan, telefoon aan voor de draagbare hotspot (het is weekend, ben even op stap). Daar komt een kaartje met de klikbare gemeenten. Het piece de resistance van de datavisualisatie. Kan ik zien wat gemeenten aan belasting vragen en hoe hoog de woonlasten per gemeente zijn. Leuk. Maar ik ben op zoek naar de vergelijking. Ik klik op de tab ‘gemeentevergelijker’. Daar zie ik tien staaf diagrammen. Voor de uitgaven aan ‘openbare orde en veiligheid’ staat voor 2010 en 2013 2%. Niks geen verandering dus. Cultuur en recreatie: voor beide jaren: 7%. Ook geen verandering. Op welke cijfers zijn die trendanalyses gebaseerd? Uit de eigen grafieken valt hierover in ieder geval niets af te leiden. Ik snap dat ze die niet in de krant hebben gezet. Ook visueel valt daar niet mee uit te pakken. Maar het zijn wel de data achter het verhaal. Nou ja, dan het verhaal maar eens lezen.
Het verhaal
Het verhaal bestaat uit vier trends die worden beschreven. De eerste gaat over uitgaven voor veiligheid. Conclusie: ‘De vier grote steden hebben hierop [aanvullend veiligheidsbeleid – GS] de afgelopen jaren flink bezuinigd, maar opvallend veel kleine en middelgrote gemeenten hebben de collegeperiode hierin juist meer geïnvesteerd.’ Tja, is dat nou de analyse van de grote keuzes waar gemeenten voor staan? Is dat een kop op de voorpagina waardig?
Nogmaals: het plaatje
Nou weet ik alleen nog maar dat de grote stad waar ik woon in 2013 minder uitgeeft aan veiligheid en dat andere gemeentes juist meer uitgeven. Hoeveel minder en meer en hoe en waarom? Kan ik dat op de site vinden? Laat ik eerst eens naar het plaatje in de krant kijken om een idee te krijgen over hoeveel geld het gaat. Totaal wordt er dus namens mij €2.966,80 euro per jaar uitgegeven. Daarvan gaat 34,30 euro naar ‘openbare orde en veiligheid’. En die bibliotheek? Daar gaat 28,52 euro per persoon per jaar heen. Bibliotheek of stadswacht? Het gaat over een vraag die ongeveer 1% van de uitgaven betreft.
Streamer
Hoe zit het met de andere trends? Er wordt per inwoner 5,10 euro minder aan sport uitgegeven. Dat is kennelijk zo’n belangrijk gegeven dat het vet wordt uitgelicht in de tekst. In het totaal gaat er 70 euro naar sport; dat was dus 75. Jammer misschien, maar een grote kwestie is het niet.
Het meeste geld van de gemeenten, zie ik in het plaatje, gaat naar ‘werk’, en daar weer het meeste van naar ‘bijstandsverlening en inkomensvoorzieningen’ (355,20 euro). Dat leidt makkelijk tot de verzuchting: ‘alles gaat naar de bijstand’. Maar hoe zit het precies? En wat wordt er eigenlijk onder ‘inkomensvoorzieningen verstaan? Geen woord over werk. Zoals er ook niets staat over de tweede grootste post: ‘bouwgrondexploitatie (299,96 euro). Wel nog iets over de verhoging van de onroerend zaak belasting in sommige gemeenten. Maar dat is dan weer geen uitgave maar een inkomstenpost van de gemeente.
Al met al: mooi plaatje, interessant onderzoek, flut verhaal.
