Maandagmiddag 23 mei, 15.00 uur.
Op het Mediapark in Hilversum begint, in studio 8, iets wat het meest lijkt op een absurdistisch toneelstuk. Alle benodigde menskracht en techniek zijn verzameld voor een speciale televisie-uitzending: de provinciale staten van Nederland kiezen de nieuwe Eerste Kamer en de NOS heeft besloten er live bij te zijn.
Wat is er met ons land aan de hand? De samenstelling van de Eerste Kamer heeft nooit eerder de aandacht van de media getrokken. In het verleden meed de televisie dit slaperige instituut als een gevreesde ziekte: al was het maar omdat het er vroeger zo donker was dat je er niet eens kon filmen – dan moest er voor een kapitaal extra licht in de zaal gehangen worden.
Maar nu hangt de regeerbaarheid ervan af, en het voortbestaan van de broze VVD-CDA-coalitie, die gesteund wordt door de PVV. En omdat de verkiezingen van 2 maart geen uitsluitsel hebben gegeven over de precieze invulling van de Eerste Kamerzetels is er opeens een gloednieuw politiek evenement ontstaan. Een live-uitzending waard.
Eigenlijk is het al in de nacht van 2 op 3 maart afgesproken: op 23 mei gaan we het live verslaan. Al was het maar om te laten zien wat een idiote manier van het kiezen van een volksvertegenwoordiging wij erop na houden.
De absurditeit van het systeem is inmiddels overal wel doorgedrongen. De vrijdag tevoren heeft premier Rutte op zijn persconferentie het woord “bizar” in de mond genomen – hij is overigens zelf als politicus al geruime tijd medeverantwoordelijk voor dit systeem. En omdat nooit iemand het initiatief genomen heeft om dit ondoorzichtige monstrum te vervangen, zitten we met z’n allen in studio 8, midden op de dag.
Wat hebben we uit de kast gehaald? Op alle twaalf provinciehuizen heeft het ANP een correspondent neergezet. Die schrijft mee bij het voorlezen van de uitslagen, en mailt het resultaat naar de centrale redactie in Rijswijk. Daar drukt de verkiezingsredacteur meteen op de knop “forward” om het document in Hilversum te bezorgen. Op de verkiezingsredactie voeren we de gegevens zo snel mogelijk in ons scorebord in. Dat heeft twee bladzijden: op de eerste zien we wat het verschil is tussen de zetelverdeling in provinciale staten en de zojuist uitgebrachte stemmen – daardoor is meteen duidelijk wie er op een andere dan zijn eigen partij heeft gestemd. En op de tweede bladzijde is een tussenstand te zien – een stand met onbegrijpelijke, grote getallen. Die ontstaan als je de stemmen vermenigvuldigt met de stemfactor die in elke provincie verschillend is, afhankelijk van het inwonersaantal.
Voor de NOS heeft cijferspecialist Lukas Burgering een programmaatje geschreven dat alles direct naar de stemcomputer en dus naar het scorebord doorgeeft. En daar kan presentator Herman van der Zandt geheel ontspannen met cijfers goochelen, wat zo langzamerhand zijn unique selling point begint te worden.
Om ook wat locatiesfeer mee te nemen hebben we de livestreams van de diverse provinciehuizen beschikbaar. Op een tweede touch-screen kan presentator Rob Trip die in de uitzending halen – en zo zie je, zonder enorme financiële investeringen, hoe de stemming verloopt in Zwolle of Maastricht.
Tussen de uitslagen door probeert Ferry Mingelen enige orde te scheppen in de chaos van afspraken die de partijen onderling hebben gemaakt om een zo gunstig mogelijk resultaat te behalen. Een enkele CDA’er stemt VVD, een enkele VVD’er stemt CDA, de PvdA geeft hier en daar iets weg aan GroenLinks of de SP en ook bij 50+ heeft partijstrateeg Jan Nagel zich helemaal kunnen uitleven. Mingelen ontleent zijn kennis voor een belangrijk deel aan stagiaire Marloes Lemsom, die de afgelopen weken zo ongeveer alle statenleden van Nederland aan de lijn heeft gehad om achter strategieën en kongsi’s te komen. Ze snapt het spel inmiddels beter dan de meeste statenleden zelf: ‘Er was er één die ik het wel vijf keer heb moeten uitleggen, en aan het eind van het gesprek zei hij dat hij zijn partijbureau maar eens ging bellen.’
We hebben twee eigen verslaggevers in de provinciehuizen, in Middelburg en Haarlem. Goeie gok, bleek achteraf. In Middelburg wil statenlid Robesin (Partij voor Zeeland) aan verslaggever Kees van Dam niet toegeven dat hij na zijn ontvangst op het Torentje op de PVV heeft gestemd – maar uit de uitslag komt dat zonneklaar naar voren. En in Haarlem stemt een D66’er per ongeluk niet met een rood potlood. Dat kost zijn partij een zetel, en verslaggever Lidwien Gevers kan het heet van de naald melden.
Dan komt de laatste uitslag binnen, Noord Holland. Het programma van Lukas Burgering doet zijn werk en rekent binnen een seconde de restzetels uit. We wachten even op het resultaat van overleg met het ANP: dat leidt binnen een halve minuut tot overeenstemming. Onmiddellijk daarna meldt Herman van der Zandt het resultaat, en precies tegelijk volgt een flash-bericht van het ANP: de coalitie strandt op 37 zetels, en is afhankelijk van de SGP.
Na twee uur uitzenden zijn we klaar. Op de redactie van NOS Evenementen praten we nog even na. Wat een merkwaardige middag: een verkiezingsuitzending binnen twee uur. Het land is er niets mee opgeschoten. Maar het was voor de NOS-ploeg wel weer een adrenaline-project. Wanneer is het volgende?
De eerste tv-verkiezingen zijn die in de Verenigde Staten. Op dinsdag 6 november 2012. Tenzij….
