Vandaag en morgen presenteren onderzoekers van het HU-lectoraat Crossmediale Kwaliteitsjournalistiek diverse onderzoeken op het Etmaal van de Communicatiewetenschap, in Wageningen.
Remko van Broekhoven toont de resultaten van zijn onderzoek ‘Waar is de waakhond in het debat?’ Hiervoor analyseerde hij tien televisiedebatten uit de verkiezingen van 2002, 2003, 2006, 2010 en 2012. Daarbij stond de rol van de debatleider centraal. Bij RTL was dat steeds Frits Wester; bij de NOS waren het Paul Witteman, Ferry Mingelen en Dominique van der Heyde.
Als het erom gaat of deze journalisten kritisch en desnoods confronterend politici tegemoet traden, blijkt dit eerst en vooral uit hoe vaak ze aan het woord waren: gemiddeld ruim 2,5 keer per minuut; en in een viertal debatten zelfs vaker dan drie keer per minuut. In het roemruchte debat van 6 maart 2002 was er maar één iemand vaker aan het woord dan Paul Witteman: Pim Fortuyn. De overige politici moesten het met zijn vijven doen in evenveel tijd als Fortuyn en Witteman samen.
Verder valt het hoge aantal interrupties op. Nederlandse debatleiders kappen politici vaak en veel af: bijna zes van de tien interventies door debat-leiders waren interrupties. Aan kop gaat hierbij het RTL-lijsttrekkersdebat van 2003: in dit debat viel Frits Wester zijn debaters in 70 minuten 198 keer in de rede.
Met de kritische vraagstelling van de debat-leiders valt het daarmee vergeleken mee. Hoewel een meerderheid van de gestelde vragen gesloten is in plaats van open, en ruim een op de vijf vragen suggestief, werd maar in 11% van alle gevallen waarin de debatleider aan het woord kwam, het conflict opgezocht. Uitschieter naar boven was hier het eerder genoemde debat van 6 maart 2002, waar bijna een kwart van de interventies door Paul Witteman confronterend was.
Voor wie de waakhond zoekt in niet zozeer een gestrekt been vooruit of een tackle van achteren, als wel in het geduldig en vasthoudend verkrijgen van voor de kiezer relevante informatie: bij het RTL-premiersdebat van 2006 bestond bijna één op de drie interventies van Frits Wester uit doorvragen. Bij de NOS ging het datzelfde jaar maar om 3,7%.
Opvallend is tot slot dat er in Nederlandse tv-debatten aan politici maar zelden openlijk en direct verantwoording wordt gevraagd over de voorgaande jaren. Zulke vragen kwamen elf keer voor in alle tien debatten samen. Het vaakst gebeurde dit opvallend genoeg in het ‘Soundmixshow-debat’ van 27 april 2002, dat meestal vooral gememoreerd wordt vanwege de niet steeds relevante bijdragen van Loretta Schrijver en Henny Huisman, en de voice-over die een beter bestaan verdiend had op een provinciebraderie. In dit debat vroeg Wester tot drie maal toe aan politici om verantwoording af te leggen, en steeds betrof het hier een politicus van ‘Paars’. Dat debat, het mag duidelijk zijn, werd glorieus gewonnen door Fortuyn. Althans, zo oordeelde het publiek dat na de Soundmixshow-finale die dag mocht stemmen met een druk op de knop vanuit de gemakkelijke stoel.
Het Etmaal van de Communicatiewetenschap is een jaarlijks congres over communicatie en journalistiek, georganiseerd door en voor Nederlandse en Vlaamse wetenschappers en studenten. Dit jaar is het congres in Wageningen.
