Op TikTok flitsen korte beelden van bosbranden of wateroverstromingen voorbij. Via explainers legt NOS op 3 uit hoe het klimaat verandert. Ongehoord Nederland laat klimaatexperts aan het woord die niet geloven in rampscenario’s.[1] Overal in de media kom je het onderwerp klimaatverandering tegen. En net als in de politiek waarin een diversiteit aan meningen is over het klimaat, kom je in de media ook een diversiteit aan informatie over klimaatverandering tegen.
Wetenschappers waarschuwen al decennia voor de gevolgen van klimaatverandering voor huidige én toekomstige generaties. Daarmee lijkt het onderwerp zeker voor jongeren zeer van belang. Onderzoek toont dan ook dat de meerderheid van de jongeren zich wereldwijd zorgen maken over klimaatverandering.[2] En ook in Nederland maakt 70% van de jongeren zich zorgen over het klimaat. 1 op de 5 van hen ervaart zelfs klimaatstress.[3]
Tegelijkertijd laat een recent onderzoek van I&O Research zien dat jongeren ‘klimaatverlamming’ voelen.[4] Terwijl het bewustzijn nog hoog is, is duurzaam gedrag minder zichtbaar. Dit komt met name door huidige acute zorgen zoals oorlog en het vinden van een woning. Klimaat blijft voor veel jongeren dan een lastig en abstract begrip.
Klimaatverandering en nieuwsconsumptie
Media spelen een belangrijke rol in de attitudevorming over klimaatverandering. Social mediaplatforms zijn voor jongeren de toegangspoort tot een veelheid aan informatie, waarin hun nieuwsconsumptie vrij passief is.[5] Jongeren zoeken veelal niet actief naar het nieuws, maar komen het toevallig tegen doordat het wordt geliked of gedeeld door vrienden, familie, kennissen of opinieleiders.[6] Met hun ‘News finds-me attitude’ lijken jongeren er vanuit te gaan dat het belangrijkste nieuws hen toch wel vindt.[7] Ze maken bewuste keuzes wat ze wel of niet willen lezen, kijken of luisteren volgens het ‘News a la carte’ principe.[8] Ze beoordelen op basis van hun eigen interesses en voorkeuren of ze het nieuws al dan niet consumeren.
Ook voor informatie over het klimaat zijn sociale media voor jongeren een belangrijke bron.[9] Ze gebruiken social media om zich te laten informeren over milieuproblemen en benutten het om anderen aan te zetten tot actie.[10] Niet alleen content van nieuwsorganisaties wordt bekeken; ook volgen ze activisten, beroemdheden en leeftijdsgenoten die berichten over klimaatgerelateerde onderwerpen.[11] De zogenoemde “greenfluencers”; milieu influencers die een duurzame levensstijl promoten, zijn op social media zeer populair geworden.[12]
Wat onderzoeken we?
Hoe hebben media nu invloed op de meningsvorming van jongeren over klimaatverandering? Dagelijks ervaren we het weer en hoe dit van dag-tot-dag en per seizoen verandert. Maar het zijn de media die representaties van verandering in het klimaat over lange termijn creëren. Die mediarepresentaties hebben impact in hoe wij klimaatverandering ervaren.[13]
Het is echter onduidelijk hoe jongeren met hun veranderende nieuwsconsumptie zich bewegen in de diversiteit aan informatie en beelden over het klimaat en hoe dat impact heeft op hun mening en houding ten aanzien van klimaatverandering. In dit onderzoek brengen we daarom in kaart hoe jongeren zich informeren over klimaatverandering en hoe zij hun attitude erover vormen.
Hiervoor gingen we met mbo-jongeren in de provincie Utrecht in gesprek. Zij zijn immers de vertegenwoordiging van de grootste groep jongeren in Nederland. Via creatieve werkvormen voerden we diepgaande gesprekken met 19 jongeren van vier verschillende opleidingen: verpleegkunde, bouwkunde, een juridische- en een event opleiding. Aan de hand van card sorting achterhaalden we welke maatschappelijke onderwerpen het meest relevant waren voor de jongeren. We maakten mindmaps om hun attitude over het klimaat in beeld te brengen. En we ontdekten wederom via card sorting welke bronnen zij gebruiken, welke het meeste impact op ze hebben en hoe die bronnen hun attitude over het klimaat beïnvloeden. Vrijwel alle jongeren waardeerden het dat ze op deze manier eens langer en diepgaander mochten praten over hun ideeën en hun mediagedrag.
Hoe vormen jongeren een klimaatattitude?
Een klimaatattitude is niet alleen je kennis en mening over klimaatverandering (cognitief), maar ook je gevoelens die klimaatverandering bij je oproept (affectief) en ervaringen in relatie tot klimaatverandering (gedrag).[14] Verschillende aspecten beïnvloeden de attitudevorming. Uit het onderzoek destilleren we drie verschillende invloedssferen: 1.) de persoonlijke situatie, 2.) familie en vrienden, 3.) omgevingsfactoren. Binnen deze invloedsferen maken mensen gebruik van verschillende informatiebronnen om hun attitude te kunnen vormen.
Persoonlijke leefomgeving
Je persoonlijke situatie of de omgeving waar je woont of opgroeit heeft impact op je houding ten aanzien van het klimaat. Een voorbeeld is bijvoorbeeld de plek waar je opgroeit. Sommige leefgebieden zijn bijvoorbeeld kwetsbaarder voor de gevolgen van klimaatverandering, zoals landen als India of Nigeria. Jongeren uit deze landen maken zich daarom meer zorgen over klimaatverandering dan jongeren uit westerse landen.[15]
De jongeren uit dit onderzoek gaven aan dat zij nu niet geraakt voelen door klimaatverandering in hun dagelijks leven. Sommigen van hen zien wel dat klimaatverandering in de toekomst problemen gaat opleveren, maar dat er nu belangrijkere zaken zijn waar zij in hun dagelijks leven mee te maken krijgen.
Slechts één respondent, Iris, gaf aan dat zij door haar astma beperkt wordt door het weer. Zij was opvallend genoeg ook de enige die echt actief bezig met het zoeken naar informatie over het klimaat:
“Ik zoek wel eens op wat de temperatuur was op een bepaalde dag en bepaalde plek zoveel jaar geleden, gewoon om te kijken hoeveel verschilt dat nou eigenlijk? Hoe erg is dat veranderd? Bij onze bibliotheek heb je van die logboeken. En als het echt in m’n hoofd blijft zitten, dan zoek ik ook nog op internet dingen op waar ik benieuwd naar was.” (Iris)
Familie en Vrienden
Familie en vrienden spelen een rol in de vorming van de klimaatattitude en kunnen een belangrijke informatiebron zijn. Ouders hebben als rolmodel veel invloed op de houding van jongeren ten aanzien van het milieu.[16] En ook vrienden hebben impact op hoe jongeren aankijken tegen duurzaam gedrag.[17] De perceptie van jongeren hoe hun ouders of vrienden denken over klimaatverandering heeft een sterke invloed op hun eigen zorgen over het klimaat.[18]
De jongeren uit dit onderzoek gaven aan dat hun familie een grote bijdrage hebben op hun beeld van het klimaat, maar daarbij valt wel onderscheid te maken in twee manieren waarop klimaat ter sprake komt in het gezin. Bij sommige gezinnen wordt alleen gepraat over concrete zaken in hun dagelijkse leven die betrekking hebben op het klimaat, zoals vegetarisch eten of het aanschaffen van zonnepanelen. Yaegmur vertelt over de verbouwing bij haar thuis:
“Afgelopen jaar hebben wij een nieuwe keuken aangeschaft. We kookten eerst op gas, maar nu zijn we echt elektrisch. […] Daar hebben we ’t wel echt met de familie over gehad.”
Bij andere gezinnen wordt klimaat op een abstracter niveau besproken, zoals de invloed van uitstootgassen. Guus leert bijvoorbeeld veel van zijn zus:
“Mijn zus is heel erg bezig met bezuinigen en het milieu. Ze doet er ook een studie naar. We hebben daar thuis veel discussie over. Mijn vader vindt ‘t allemaal wel oké. Mijn moeder is ‘t met mijn zus eens. Ze vertelde over vlees en de uitstoot. Zij is wel mijn grootste bron.”
We zien dat de rol van familie een belangrijke rol kan spelen, maar dat de ouders daar vaak voor aan zet moeten zijn. Zij initiëren het gesprek op basis van wat zij weten, lezen en zien.
Als de respondenten met hun vrienden zijn is klimaat geen gespreksonderwerp. Soms komt het onderwerp ter sprake als er wordt gesproken over het weer. Maar het lijkt erop dat het onderwerp niet in hun dagelijkse leefwereld past, zoals bij Jochem:
“Ik heb ‘t nooit met vrienden hierover. We zijn gewoon bij elkaar om een goeie tijd te hebben.”
Omgevingsfactoren
Behalve de persoonlijke leefomgeving en familie en vrienden, spelen ook omgevingsfactoren een rol die invloed hebben op de attitudevorming van jongeren. Het gebruik van media[19] en het volgen van onderwijs[20] kunnen hier potentieel een rol spelen.
Media
De jongeren gaven allemaal aan dat de media een bron zijn waarop zij hun beeld van het klimaat baseren. Overeenkomstig met de literatuur gaven de respondenten aan dat social media hun toegangspoort is tot een diversiteit aan informatie, waarbij met name gebruik wordt gemaakt van de platforms Instagram en TikTok. Op één respondent na (die bewust geen kanalen meer volgt waarmee ze wordt geconfronteerd met heftige berichtgeving) zien vrijwel alle respondenten op hun socials klimaatgerelateerde informatie.
De informatie die ze daar zien varieert sterk. Een deel van de jongeren refereert naar beelden van natuurrampen, dierenleed of demonstraties. Een ander deel voegt daar nog aan toe dat ze informatie bekijken dat meer diepgang geeft over het onderwerp, zoals bijvoorbeeld uitlegvideo’s van de NOS of influencers die hun visie geven op hoe de natuur aan het veranderen is. Deze respondenten volgen op sociale media nieuwskanalen van reguliere media zoals de NOS, AD, Telegraaf of Powned. En ook alternatieve media zoals C’est Mocro of Rapnieuws. Mijke vertelt dat ze diverse content tegenkomt:
“Bijvoorbeeld een overstroming, heet weer, of die plastic soep, ik zie daar wel filmpjes van voorbijkomen op Instagram of TikTok. (…) TikTok filmpjes zijn wel de extreme filmpjes hoor, er zal niet snel een werkelijk informatief filmpje voorbij komen. (…) Op NOS stories, van het Jeugdjournaal zeg maar, daar komen wel van die informatieve filmpjes voorbij over het nieuws.”
Naast Instagram en TikTok, gebruiken sommige respondenten ook YouTube om zichzelf te informeren. Ze zoeken dan niet specifiek naar klimaatinformatie, maar kunnen het wel tegenkomen als ze op zoek zijn informatieve programma’s. De Avondshow van Arjen Lubach wordt daarbij vaak aangehaald. Merijn volgt het bijvoorbeeld tijdens het gamen:
“Meestal ben ik een beetje aan het gamen, dan kijk ik op Youtube en dan komt er een video langs over een uitgelegd onderwerp. (…) Ik klik dan op een video wanneer het voor mij een beetje boeiend en interessant is, wanneer het voor mij actueel is. Bijvoorbeeld het stroomnet dat overbelast is, dan ben ik wel benieuwd hoe dat in elkaar zit.”
Verder wordt Netflix vaak benoemd als bron. Sommige respondenten benoemen dat ze daar documentaires bekijken die te maken hebben met het klimaat. Met name worden dan natuurdocumentaires benoemd van bijvoorbeeld David Attenborough. Eén respondent geeft ook aan dat ze op Netflix een documentaire over veganistisch eten moest bekijken van haar vader.
Vrijwel alle respondenten geven aan dat ze niet actief zelf het televisienieuws bekijken. Sommige ouders bekijken nog wel op televisie het journaal, waardoor de jongeren zijdelings informatie meekrijgen. Bijvoorbeeld doordat ze in dezelfde ruimte zijn, of doordat ze de nieuwsonderwerpen later aan de eettafel bespreken. Maar de meeste jongeren geven aan dat ze het niet interessant vinden om te volgen, zoals Eva:
“Soms kijk ik naar het nieuws, maar ze gooien soms zulke dure woorden erin. (…) Soms begrijp ik die woorden ook niet en dan denk ik, laat maar zitten en dan ga ik weer online kijken.”
Onderwijs
Opvallend genoeg werd school niet als belangrijke factor aangegeven dat bijdraagt aan hun beeld van het klimaat. Alleen de respondenten die een opleiding volgen waar duurzaamheid een belangrijke rol speelt in het vakgebied, bespreken klimaatgerelateerde onderwerpen in de lessen, zoals bij de opleiding bouwkunde of eventmanagement.
“Op school hebben we het vanwege de bouw over vergroenen. Het moet beter zijn voor het klimaat. Wel hebben we ’t minder over echt het probleem.” (Joep)
“Met evenementen zijn we bezig hoe je ze duurzamer kunt organiseren, bijvoorbeeld andere bekertjes, of gescheiden afvalbakken.” (Anouk)
Kortom, diverse aspecten hebben impact op de vorming van de klimaatattitude. Familie en media spelen hierbij een belangrijke grote rol. Het gezin bepaalt in sterke mate of er maatschappelijke gesprekken worden gevoerd over het klimaat en dit leidt ertoe dat jongeren meer geïnformeerd raken over het onderwerp. In de media worden jongeren met een diversiteit aan klimaatcontent geconfronteerd. Bovendien versterken familie en media elkaar ook nog eens, zoals bij Mijke:
“Als het actueel in het nieuws is, bijvoorbeeld die bosbranden, dan krijg je dat best wel mee en hebben we het daar wel eens over tijdens een tafelgesprek.”
Klimaatattitude van jongeren
Het is duidelijk dat met name familie en media een grote rol kunnen spelen in de vorming van de klimaatattitude van jongeren. Het is aan familieleden om er het gesprek over te beginnen en wat ze meekrijgen uit de media is vaak op basis van wat ze tegenkomen. Maar wat heeft dit voor gevolg? Welke klimaatattitude herkennen we nu bij deze jongeren?
Uit de interviews blijkt dat het klimaat een groot scala aan denkbeelden oproept die erg verschillen per respondent. Ze benoemen veel verschillende zaken, waarbij we onderscheid maken in drie globale categorieën: milieuvervuiling, mens & natuur en duurzaamheid. Uit onze analyse zien we dat jongeren klimaat op verschillende manier kunnen benaderen, waarin twee variabelen van invloed zijn: in hoeverre klimaatproblemen dichtbij afspelen in de directe leefomgeving of veraf (afstandsdimensie) en de mate waarin het probleem heel concreet wordt ervaren of dat het meer een abstract fenomeen is (abstractiedimensie). Hieruit komen vier vormen naar voren. We zien dat de jongeren op verschillende dimensies hun beeld van het klimaat uitleggen, maar klimaat komt vooral ter sprake als het concreet gemaakt kan worden, of dat nou dichtbij of ver weg is.
|
Dichtbij/concreet |
Dichtbij/abstract |
|
Ver weg/concreet |
Ver weg/abstract |
Figuur 1: dimensies hoe naar klimaat wordt gekeken
Dichtbij/concreet
De meeste jongeren benoemen concrete zaken die ze in hun eigen leefwereld zien, zoals bijvoorbeeld afvalscheiding of elektrische auto’s. De jongeren uiten het gevoel dat er iets moet gebeuren om het leven duurzamer te maken. Ze vertellen over het recyclen van afval, bijvoorbeeld door statiegeld. Ze beginnen over vlees eten en elektrisch rijden, of noemen het belang van schone energie door windmolens en zonnepanelen.
“Iedereen gooit afval op straat. […] Of dat ze snel hun eten weggooien. Dat is ook wel een beetje klimaat. Als je snel iets weggooit, dat is verspilling.” (Emma)
“De opwarming komt door al het afval dat verbrand moet worden en al die fabrieken. Je kunt beter recyclen, dan is er minder uitstoot dan al het verbranden.” (Anouk)
Tegelijkertijd vinden jongeren ook dat het heel moeilijk is om de problematiek op te lossen en dat het veel geld kost. Ze vinden andere onderwerpen net zo belangrijk, zoals de huizenmarkt of inflatie, omdat dit hen direct raakt. Ze benadrukken dat de politiek ook aandacht moet hebben voor deze problemen.
“De overheid is soms zo bezig met klimaat, waardoor ze andere zaken vergeten, zoals huizen, inflatie, oorlog. De overheid lijkt wel doorgedraaid.” (Eva)
Ver weg/concreet
Net zo vaak noemen jongeren zaken die concreet zijn maar wel ver weg zijn. Zo noemen ze dat afval in de natuur belandt en dat kan leiden tot plastic soep in de oceanen of natuurbranden in verschillende werelddelen. Over de natuur vertellen de jongeren dat ze het kwalijk vinden dat bomen worden gekapt in de amazone. Ze vertellen over de aantasting van leefgebieden van dieren, bijvoorbeeld door het smelten van de poolgebieden, de vervuiling van oceanen, het afsterven van het koraal of bosbranden:
“Volgens mij was er een bosbrand, waardoor heel veel koala’s waren doodgegaan. Dat kwam echt door de extreme hitte daar. Dat vond ik echt super zielig.” (Yayant)
“Het Amazonegebied wordt weggekapt, dat is wel echt een probleem. De natuur moet toch echt wel blijven. Het is mooi. Het zijn de longen van de aarde.” (Guus)
Dichtbij/abstract
Een enkeling bespreekt klimaat ook in wat abstractere termen waarin ze de link kunnen leggen tussen het menselijk handelen en klimaat. Thema’s als uitstoot, schadelijke stoffen of de opwarming van de aarde komen dan ter sprake. Zoals Anna:
“Fabrieken maken gebruik van stoffen die het klimaat beïnvloeden. Het zijn schadelijke stoffen die niet goed voor de natuur zijn.”
Maar opvallend is dat vrijwel niet wordt besproken hoe het abstracte begrip klimaatverandering direct impact heeft op hun eigen leefwereld
Ver weg/abstract
Maar onderwerpen die ver weg zijn en niet in hun leefwereld zichtbaar zijn of impact op ze hebben, worden amper besproken. Ze beginnen wel over snelwegprotesten of klimaatactivisten, maar niet waar ze precies voor protesteren. Een enkeling benoemd dat de gezondheid van mensen wordt aangetast door vervuiling of klimaatverandering. Maar de link met het grote probleem van klimaat wordt altijd besproken als ze het kunnen relateren aan iets concreets wat ze hebben gezien of gehoord.
“Ik moest denken aan de boeren met CO2-uitstoot […] De overheid wil vermindering van boeren. Dat gaat dus ten koste van hun bedrijf, dan snap ik dat ze boos zijn. […] Dit is vanwege het klimaat, vanwege de stikstof.” (Jesse)
Conclusies
Er zijn de afgelopen jaren meerdere grootschalige onderzoeken gedaan naar hoe jongeren over klimaat en duurzaamheid denken. Ze geven inzicht in de mate waarin dit thema een rol speelt, maar bieden weinig inzicht welke invloedssferen met name invloed hebben hoe jongeren geïnformeerd worden en hoe dat hun attitude daarover bepaalt.
Dit is een exploratieve studie onder MBO jongeren, waarbij er kwalitatief is gekeken naar hoe ze klimaat definiëren, hoe ze zich daarover laten informeren en welke attitude ze daarover hebben.
Deze studie toont aan dat verschillende invloedsfactoren een rol kunnen spelen in de klimaatattitude van jongeren, waarbij vooral familie en media van invloed kunnen zijn. Onderwijs en vrienden lijken in veel mindere mate een rol te spelen.
Jongeren hebben een uiteenlopend beeld van het klimaat en benoemen klimaatgerelateerde kwesties vanuit verschillende invalshoeken. Toch komt het onderwerp pas echt tot leven wanneer het concreet wordt en directe invloed heeft op hun dagelijks leven. Gesprekken met ouders en informatie die zij uit de media weer doorgeven en vooral wat jongeren tegenkomen op sociale media, spelen een belangrijke rol in hoe goed geïnformeerd ze zijn en hoe ze over klimaatverandering denken.
Media brengen bijvoorbeeld beelden van verre problemen zoals de plasticsoep of bosbranden onder de aandacht, terwijl gesprekken binnen het gezin jongeren helpen om verbanden te leggen, bijvoorbeeld tussen milieuvervuiling en de opwarming van de aarde. Tegelijkertijd blijft het begrip klimaatverandering voor veel jongeren abstract en lastig te koppelen aan hun eigen leefwereld.
Jongeren benaderen het onderwerp dan ook vaak vanuit tastbare en persoonlijke ervaringen. Dit biedt kansen voor zowel journalistiek als onderwijs om vanuit concrete situaties en thema’s uit de leefwereld van jongeren bredere klimaatvraagstukken bespreekbaar te maken en uit te leggen.
Referenties
[1] https://ongehoordnederland.tv/184474/korte-clips/klimaatexpert-gelooft-niet-in-de-rampscenarios-die-ons-worden-voorgehouden/
[2] https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0272494419307145
[3] https://milieudefensie.nl/actueel/22087361_milieudefensiejong_ipsos_v2-0.pdf
[4] https://206.wpcdnnode.com/ipsos-publiek.nl/wp-content/uploads/2025/06/rapport-duurzaam-denken-duurzaam-doen-2025-onder-embargo.pdf
[5] Tamboer, Kleemans & Daalmans, 2022
[6] (Fletcher & Nielsen, 2018), (Bergström & Jervelycke Belfrage, 2018).
[7] (Toff & Kleis Nielsen, 2018
[8] (Duvekot et al., 2023)
[9] (Corner et al., 2015, Wu & Otsuka, 2021)
[10] (Biswas, 2021).
[11] (Gonzalez, Vandenbosch, & Rousseau, 2023).
[12] (Dekonick & Schmuck, 2023).
[13] Russel, 2023
[14] Eagly, A. H. Chaiken. S.(1998). Attitude, structure and function. Handbook of social psychology, 269-322.
[15] Clayton, Pihkala, Wray & Marks, 2023
[16] Grønhøj and Thøgersen 2009, 2012; Meeusen 2014
[17] De Vreede, Warner & Pitter, 2014
[18] Stevenson, 2016
[19] https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/climate-change-news-audiences-analysis-news-use-and-attitudes-eight-countries#header–10
[20] https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ1115646.pdf of https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1179/1559689314Z.00000000021
Bron afbeelding: Unsplash