Een sterk verhaal – Thomas Rueb wint Brusseprijs 2019

Zijn collega had geen tijd voor het interview, of hij dat even kon doen. Het was een interview met de vader van Laura H., het meisje uit Zoetermeer dat was teruggekeerd uit het Kalifaat. Voor Thomas Rueb, verhalend journalist bij NRC Handelsblad, was dit interview aanleiding voor een bizarre zoektocht, waarover hij uiteindelijk een boek schrijft. Afgelopen week won Rueb hiervoor de Brusseprijs voor het beste journalistieke boek.

Geluk lijkt centraal te staat in het verhaal van Rueb, tenminste zo brengt hij het tijdens zijn presentatie op de True Stories Conference – Beyond the Bubble 2019 van de Stichting Verhalende Journalistiek. Het vreemde verhaal kwam toevallig op zijn pad – een verloren dochter, een geheime operatie in Syrië en onduidelijke overheidssubsidiering. Dit bleek pas het begin. Want toen Rueb na maanden onderzoek en schrijven Laura H. eindelijk te spreken kreeg, bleek het verhaal nog veel vreemder, en zij een begaafde verteller met een uitstekend geheugen. Zo goed, dat Rueb het verhaal niet kon geloven.

Rueb noemt zichzelf verhalend journalist, maar wat betekent dat eigenlijk? Verhalende journalistiek kenmerkt zich door uitgebreid journalistiek onderzoek waarbij de journalist zichzelf onderdompelt in het leven van zijn bronnen. De journalist verzamelt niet alleen feitelijk informatie, maar richt zich juist op de ervaring en emotie van de bronnen. Dit resulteert vaak in journalistieke boeken, waarin de journalist narratieve technieken uit fictie inzet om vervolgens ook de lezer weer onder te dompelen in het verhaal.

Dit brengt een aantal ethische dilemma’s met zich mee, want hoe toon je als journalist aan dat al die dramatische informatie, over de emoties, ervaringen en observaties van je bronnen, klopt?

Zo goed, dat verzin je gewoon niet

Soms, heel soms, heb je net zoveel geluk als Rueb en kom je onverhoopt een compleet verhaal tegen. De details die bij verhalende journalistiek aan het licht komen, lijken soms te mooi om waar te zijn. Een verhaal speelt zich in de echte wereld zelde af volgens de standaard spanningsbouw van een narratief. Soms kan een journalist de verleiding niet weerstaan het verhaal ‘af’ te maken, en de details gewoon zelf in te vullen. In zeldzame gevallen gaat het zo ver, dat alles wordt verzonnen om de illusie te wekken dat er een probleem is dat niet bestaat, zoals Perdiep Ramesar deed bij Trouw over de Sharia-driehoek. De bron die Ramesar hiervoor opvoerde was wel erg goed. To good to be true zou een indicatie moeten zijn voor collega-journalisten om de fact-checkpet op te zetten.

Het is dan ook niet zo raar dat het verzinnen van details of informatie juist een probleem is bij verhalende journalistiek en aanverwante genres als de reportage. Een van de meeste iconische werken binnen de verhalende journalistiek is In Cold Blood van Truman Capote. Hier lijkt het verhaal in grote lijnen wel te kloppen, maar blijkt Capote in de details van dit true crime verhaal toch over de schreef te gaan. In de documentairewereld is dit vraagstuk nog complexer, want hoeveel mag je in scène zetten om een spannend verhaal te vertellen? Als, zoals Yael de Haan beargumenteert, de belevenis in de journalistieke steeds belangrijker wordt, dan moeten we ook nadenken over de ethische dimensie van storytelling: je moet, als journalist, 100% zeker weten dat je verhaal, of eigenlijk de beleving, klopt.

Van Superman tot Thomas

Vanuit zijn eigen ongeloof zet Rueb zichzelf neer als de held die de waarheid weet te achterhalen. Hier wordt zijn boek nog interessanter: hij heeft zijn onderzoeksproces onderdeel gemaakt van het verhaal. In de podcast legt hij uit hoe hij Laura voor het eerst ontmoette. Na maanden verhalen over haar te hebben gehoord, stond ze daar ineens in de keuken. Hij wikt en weegt over zijn relatie met Laura, die zowel zakelijk als intiem is – aan niemand anders heeft zij dit verhaal vertelt. Maar hij blijft wel journalist, en het wordt dus geen vriendschap. Hij vertelt hoe hij is afgereisd naar Syrië om de generaal te zoeken die Laura hielp na haar ontsnapping. Hoe hij zijn zoektocht bijna opgaf, om op de laatste dag toch de generaal te vinden die hem kon laten zien waar Laura de grens overstak. Niet toevallig is de meeste dramatische gebeurtenis uit Laura’s verhaal, ook de meeste dramatische gebeurtenis in dat van Rueb – zijn verhaal zou in duigen vallen als deze cruciale details niet kloppen, zo benadrukt hij.

Rueb is zonder twijfel een net zo begaafde verhalenverteller als Laura. Maar wat in zijn eigen presentatie en ook in de podcasts, onderbelicht blijft is het journalistieke vakwerk dat in dit verhaal moet zitten. Niet alleen herkende Rueb een goed verhaal, stelde de juiste vragen en heeft hij dat mooi opgeschreven, hij is ook tot het uiterste gegaan om het verhaal te verifiëren. De manier waarop hij zijn eigen verhaal onderdeel maakt van het journalistieke verhaal is wellicht een weg door het ethische moeras van verhalende journalistiek.

MEER OVER

Over Journalismlab

Onderzoek in de context van de digitale wereld

Het lectoraat Kwaliteitsjournalistiek in Digitale Transitie (JournalismLab) doet aan de hand van diverse thema’s praktijkgericht onderzoek. Hierbij kijken we naar de wederkerigheid tussen drie journalistieke processen: productie, inhoud en effect.

Deel dit artikel:

Lees meer

Thema's

Meld je aan voor onze nieuwsbrief

Wil je op de hoogte blijven van Journalismlab en alle ontwikkelingen schrijf je dan in voor onze nieuwsbrief.