Gek eigenlijk: lees je het hele weekeinde over onbegrip tussen reguliere journalistiek en sociale media, over de opruiende werking van Lucky-tv en kijk je prachtige animaties over hoe de relschoppers in Haren zich op facebook tot ‘een voldoende kritische massa wisten te ontwikkelen’. En wat blijft uiteindelijk het meest hangen? Een old-school opmerking over een old- school journalistiek probleem: ‘Massamedia moeten zich realiseren dat zij zelf onderdeel kunnen worden van de werkelijkheid die zij verslaan.’
Koek-koek-éénzang, toch aanbeveling
Het is zo’n opmerking in het rapport Cohen over de facebook-rellen in Haren waar je even op moet kauwen voordat de werkelijke portee ervan tot je doordringt. Geen zinnig mens –laat staan een gewetensvol journalist – zal het er mee oneens kunnen zijn. Maar waarom krijgt het dan toch de status van heuse aanbeveling in het eindrapport? Koek-koek-eénzang, maar blijkbaar is Cohen er niet gerust op.
Alsof ze op een festivalterrein stonden
Zonder het woord uitlokking te gebruiken, heeft de commissie zo zijn bedenkingen over de opzwepende werking van enkele journalisten ter plaatse. Het merendeel gedroeg zich verantwoordelijk, maar een enkeling was wel erg ‘pontificaal’ aanwezig. ‘Sommigen hebben het (effect) proberen te verminderen door zo weinig mogelijk zichtbaar aanwezig te zijn. (…) Andere journalisten hebben niet zo’n opstelling verkozen. Zij waren opvallender aanwezig.’ Met name RTV Noord en de lokale radiozender SimoneFM worden genoemd. Simone kwam ‘met een hele bus vol om uit te zenden alsof ze op een festivalterrein stonden’.
Neutraal en niet opzwepend
Niet dat Cohen de media het recht ontzegt om ter plekke te zijn, integendeel. Hij acht het juist hun taak en plicht om verslag te doen van dit soort nieuwsgebeurtenissen. De commissie prijst zelfs de overwegend neutrale toon waarmee tv en kranten de rellen hebben verslagen. Voor de klacht dat de aandacht in de aanloop naar het feest in de massamedia het aantal bezoekers met duizenden heeft opgezweept, vind Cohen in de statistieken geen bewijs. Er was al voldoende kritische massa op facebook, voordat de massamedia erover gingen berichten. Verder waren het vooral vrienden, ouders en de sociale media die invloed hadden op de beslissing om al dan niet naar het feest te gaan.
bron: commissie Cohen, deelrapport 2
Pers als onderdeel van het spel
Daarmee is het vuiltje of een journalist aandacht moet besteden aan het nieuws en ter plekke moet gaan door Cohen vakkundig van de journalistieke stoep geveegd. Blijft de kwestie of de tv-aanwezigheid an sich de ongeregeldheden heeft versterkt: rellen voor een camera is nu eenmaal leuker dan zomaar in het donker wat stenen gooien. Cohen spreekt van een magneetwerking van het ingerichte pers-kamp op de jeugd. De pers als bepalend onderdeel van het spel dat ze moet verslaan.
Freelancers kenden het trucje
Elke verslaggever die ooit wel eens een relletje, een revolutie of een oorlog heeft verslagen zal zich hierin herkennen. Zet in een onrustige wijk een camera op de hoek van de straat en de kans is groo dat er spontaan rellen uitbreken. Sommige freelance cameramensen leefden ervan, in de nadagen van de apartheid in Zuid Afrika. Opzettelijke uitlokking met groot geldelijk gewin, ook internationale correspondenten in Gaza kenden tijdens de eerste intifada het trucje.
Vlieg op de muur als illusie
Aan de andere kant van het spectrum staat de verslaggever die zich onzichtbaar maakt, als een vlieg op de muur naar de gebeurtenissen kijkt. Dit vergt vaak grote investeringen in tijd en contacten en blijft ook dan vaak een illusie. Komt er een journalist de kamer binnen, dan zullen de aanwezigen hun eigen werkelijkheid gaan uitvergroten. Wen er maar aan.
Nadenken is standaard
Terecht waarschuwt de commissie voor het gevaar dat journalisten zich hierdoor nogal eens voor een (al dan niet revolutionair) karretje laten spannen. Nadenken over de reden en gevolgen van je aanwezigheid in een crisisgebied, elke journalist zou het standaard moeten doen – en doet dit meestal ook. Behalve een enkele cynicus kiezen verslaggevers er vaak voor om terughoudend en op de achtergrond verslag te doen. Maar of een terughoudende aanwezigheid automatisch moet leiden tot terughoudende berichtgeving is maar de vraag.
Lampen uit
Een TV-ploeg die de camera nog maar even in de auto laat, een ander team dat de lampen uitdoet om geen rellen uit te lokken: het blijft een beetje schuren, temeer daar die rellen er meestal toch wel komen. Wat er gebeurt dat gebeurt, we willen dat niet aanjagen, maar we moeten er wel verslag van doen, aldus een van de aanwezige journalisten tegenover de commissie. Maar wat als jij net het licht hebt uitgedaan en de ME begint er op los te rossen? Voor je het weet slaan ze net iets harder.
Spindoctors bepalen
Maar ook in minder heftige situaties buigt de werkelijkheid zich vaak naar de aanwezigheid van de media. Of naar de afwezigheid ervan. Een boekpresentatie die even wordt uitgesteld omdat de fotograaf verlaat is, een kabinet dat zich twee keer laat beëdigen omdat de NOS nog niet live was. Verschil is dat het hierbij vaak niet de journalisten zijn die de afwegingen maken, maar voorlichters en spindoctors.
En soms is het de voorzitter van de commissie zelf. Tot tweemaal toe zette Cohen volgens aanwezigen de presentatie van zijn rapport in het teken van een later mediaoptreden. Hij moest immers tijdig uit Groningen vertrekken om aan te kunnen schuiven aan de tafel van Pauw en Witteman. Hoe onschuldig ook, opnieuw plooide de werkelijkheid zich naar de agenda van de journalistiek.
Koninklijk toneelstuk
En als zelfs de koningin zwicht en -zij het mopperend- een toneelstukje opvoert, waar ligt dan de journalistieke moraal tussen het verslaan van de werkelijkheid en van een geënsceneerd drama? Het zijn vragen die al lang voor de opkomst van de sociale media de vakgenoten bezighielden en waarop ook in tijden van twitter, facebook en projectx rellen geen eenduidig antwoord is te geven.
Geruststellend
Het enige kompas dat de journalist had en heeft, is en blijft zijn of haar gezonde journalistieke verstand. Ga ik ter plekke, hoe stel ik me op, weegt het belang van de nieuwsgaring op tegen de risico’s van escalatie, het zijn deze old-school afwegingen die al jaren de stand van de journalistiek bepalen.
Hoe groot de kritische massa op facebook ook mocht zijn, uiteindelijk kwam het ook in Haren aan op ouderwets journalistieke gut-feeling. Gek eigenlijk, maar ook wel weer geruststellend.
