Regionale dagbladen trekken zich meer en meer terug uit de lokale markt. Lokale nieuws start-ups lijken in die markt juist goed te gedijen. Commercieel en redactioneel zijn ze zeer creatief. De vraag is wel, welke journalistieke waarden hanteren deze hyperlocals? SvJ-student Ivar Lingen beschrijft het onderzoek naar de ethiek van de lokale journalistiek dat hij met enkele andere studenten afgelopen jaar uitvoerde.
Inmiddels zijn er tenminste 123 hyperlokale nieuwswebsites verspreid over heel Nederland. Het is niet alleen zo dat er weinig bekend is over de journalistieke content van Nederlandse hyperlokale nieuwswebsites (wel is er onderzoek gedaan naar de organisatorische en economische parameters), daarnaast bestaat het vermoeden dat de hyperlokale nieuwswebsites het niet al te nauw nemen met de journalistieke codes. Maar om het vermoeden enigszins te kunnen bevestigen of te ontkrachten, is eerst onderzoek nodig. Dit onderzoek had tot doel om meer inzicht in het journalistiek (ethisch) handelen van Nederlandse hyperlokale nieuwswebsites te krijgen.
Journalistieke achtergrond
Iets meer dan een derde (36 procent) van de 123 hyperlokale nieuwswebsites zegt zelf journalistiek te zijn. In totaal zegt bijna een kwart (23 procent) van de 123 hyperlokale nieuwswebsites de journalistieke codes te hanteren. Ongeveer een vijfde van het totaal (20 procent) is niet journalistiek. Bijna een derde (29 procent) stelt geen journalistieke codes te hanteren. Een klein deel stelt deels journalistiek en deels journalistieke codes te hanteren. Maar dit is de kleinste groep. Van 46 sites is niet bekend (geen melding) of ze wel, niet of deels journalistiek zijn en van 54 is niet bekend of ze wel, niet of deels de journalistieke codes hanteren.
Nu bekend is hoe de hyperlokale nieuwswebsites omgaan met journalistieke ethiek, is het interessant om te kijken wat ze er zelf over zeggen. Uit de gesprekken met 23 eigenaren (random geselecteerd) van hyperlokale nieuwswebsites blijkt dat de meeste eigenaren van de hyperlokale nieuwswebsites een achtergrond binnen de journalistiek hebben, zoals de eigenaar van deventercentraal.nl.
Ondanks dat meer dan de helft van de ondervraagde hyperlokale nieuwswebsites aangeeft de Raad voor de Journalistiek niet te erkennen, betekent dit niet dat zij – zo zeggen zij zelf – deze gedragsregels niet hanteren. Zo gebruiken de meeste (19 van de 23) van de ondervraagde hyperlokale nieuwswebsite wel de Leidraad voor de Journalistiek. De Code van Bordeaux is veel minder populair (6 van de 23).
Eigen nieuws
Maar wat blijft hier in de praktijk van over? Vrij weinig, zo blijkt uit zogenoemde ‘case studies’, waarbij in drie verschillende werkweken is gekeken naar de inhoud op zes random gekozen hyperlokale nieuwswebsites. De berichten, die zijn onderverdeeld in de categorieën ‘eigen nieuws’, ‘persbericht’, ‘overgenomen’ (van andere nieuwsmedia) en ‘ingezonden’, blijken in elke werkweek bij elk medium vooral persberichten te zijn. Deze zijn ook nog eens nauwelijks herschreven. Copy-paste-journalistiek, dus.
Dat komt ook voor – weliswaar in veel mindere mate – bij het overnemen van nieuws. In de onderzochte periode namen Alphens.nl, almere-nieuws.nl, DenHaagDirect.nl en inmill.nl zo nu en dan berichten over van andere media. In de meeste gevallen wordt de echte bron genoemd, maar het is ook voorgekomen dat nieuwsberichten van andere media zonder bronvermelding zijn overgenomen.
Hyperlokale nieuwswebsites worden veelvuldig beticht van het overnemen (jatten) van nieuws van andere media (concurrenten) zónder bronvermelding, die juist wél journalistiek onderzoek hebben gedaan voor hun nieuwsfeit. Dit bleek bij de zes onderzochte sites niet zo te zijn: vrijwel al het nieuws dat was overgenomen van concurrerende media, was duidelijk aangegeven. Dat gebeurde door een hyperlink te plaatsen (‘…, zo meldt RTV Oost’), een bronvermelding zonder hyperlink (‘…, zo meldt RTV Oost’), door onderaan het bericht een vermelding te geven van de bron met een hyperlink (‘BRON: RTV OOST’) of door onderaan het bericht een vermelding te geven van de bron zonder hyperlink (‘BRON: RTV OOST’). Alphens.nl gebruikte vaak de laatste vorm, deventercentraal.nl gebruikte de eerste. Slechts enkele keren kwam het voor dat een bron niet was vermeld. Het is wel ‘makkelijke journalistiek’ van de hyperlokale nieuwswebsites: ze mogen en kunnen dus veel nieuws van andere (lokale of regionale) media overnemen, zolang ze maar de bron vermelden. Maar een hyperlokale nieuwswebsite die pretendeert journalistiek bezig te zijn, moet natuurlijk zelf nieuws maken. Op die manier maakte deventercentraal.nl zich er makkelijk vanaf. Alphens.nl gaf al aan ‘het prikbord van de stad’ te zijn. Omdat de site veel aan public relations en advertenties doet, kan worden gesteld dat het medium sowieso niet onafhankelijk is. Daarmee is een belangrijke journalistieke code niet toe te kennen aan Alphens.nl.
Hoor- en wederhoor
Nog een ander voordeel voor de hyperlokale nieuwswebsites: ze hoeven nooit te rectificeren, omdat zij hun berichten kunnen aanpassen door middel van een ‘update’. Dat kan worden gezien als ideaal, maar in de journalistieke praktijk kan dat anders worden gezien, omdat de lezer niet zo snel twee keer hetzelfde bericht zal lezen. Lezers die slechts een keer per dag hun dagelijkse portie nieuws tot zich nemen, blijken ook verstookt van nieuwe informatie. In een geval van deventercentraal.nl of DenHaagDirect.nl, waar dagelijks meer dan tien berichten verschijnen, is het moeilijker voor de lezer om het desbetreffende bericht nog terug te vinden.
Het publiceren van eigen nieuws is bij enkele hyperlokale nieuwswebsites – zoals bij Alphens.nl in de onderzochte drie werkweken het geval was – wekelijks letterlijk op een hand te tellen. En dat terwijl dit medium per werkweek gemiddeld 48 berichten plaatst.
Opvallend is ook dat de hyperlokale nieuwswebsites weinig over politiek schrijven. Bij DenHaagDirect, dat 55 berichten per werkweek plaatst, gaat er slechts eentje over de politiek. Bij inmill (veertig berichten per werkweek) is er in drie weken tijd slechts een bericht over de politiek verschenen.
Daarnaast zijn op wijchen.nieuws.nl advertenties en journalistiek moeilijk van elkaar te onderscheiden. Naast elk artikel staat een plaatje, waar de lezer op kan klikken. Dit beeld hoort echter niet altijd bij het artikel, want het kan ook een advertentie zijn. Dit kan worden gezien als misleidend.
Ethisch handelen
Uit het onderzoek kan worden geconcludeerd dat het belang van journalistieke ethiek door een minderheid van de hyperlokale nieuwswebsites wordt erkend. En in nog mindere mate wordt de journalistieke ethiek door deze media gepraktiseerd. De belofte ‘journalistiek ethisch te handelen’ die hyperlokale nieuwswebsites maken, wordt dus lang niet altijd nagekomen.
Lingen presenteerde de resultaten van het onderzoek op het Etmaal van de Communicatiewetenschap in Antwerpen. Hij voerde het onderzoek uit samen met Steven Piek en Mike Muller bij het lectoraat Kwaliteitsjournalistiek van de School voor Journalistiek in Utrecht.
