De NOS vierde in januari het 60 jarig jubileum. Het programma is geen terugblik maar vooral een vergezicht op de toekomst: News on Demand; Het Belang Van Het NOS Journaal In De Digitale Samenleving; Gepersonaliseerd Nieuws; Podcasten; NOS LAB… [update nieuwe cijfers]
Voorbij de tv dus. En dat moet ook wel. Begin 2016 werd duidelijk dat voor het eerst sinds jaren het tv-kijken in Nederland terug begon te lopen. En niet met een beetje, maar met 5%.
Ook in de 2007 daalde het, maar daarna nam het toe tot een recordtijd van 200 minuten in 2014. En nu dus 10 minuten minder.
Uitgesteld kijken
Van de totale kijktijd in 2015 was al 6% (bijna 12 minuten) ‘uitgesteld kijken’. Dat percentage – in 2008 voor het eerst gemeten – is in de laatste zeven jaar dus gestegen van 1 tot 6%.
Maar dat is uitgestelde ‘traditionele’ tv, “binnen 6 dagen” aldus het SKO Rapport.
Het betekent niet dat Nederlanders minder naar bewegende beelden op schermpjes kijken. YouTube, Vimeo, Dumpert zitten er niet bij, en ook HBO, Videoland en Netflix niet.
Leeftijdscategorieën
TV-kijken is natuurlijk niet volledig voorbij, maar wel op z’n retour. Maar er is meer aan de hand. Dat wordt duidelijk als we naar het kijkgedrag van de verschillende leeftijdscategorieën kijken. Ouderen kijken meer en gaan nog meer kijken, jongeren kijken minder en gaan nog minder kijken.
Ouderen, de 50-plussers, zijn meer gaan kijken in de afgelopen jaren – alhoewel de groei er in 2015 uit lijkt te zijn. De middengroep – 35 tot 50 – was licht dalend tot 2014 daalde het laatste jaar sneller. Bij alle jongere groepen is de daling al eerder ingezet, maar ook daar wordt 2015 een fikse extra daling waargenomen.
2015 kan een beetje een uitzondering zijn, oneven jaren zonder grote sportevenementen scoren sowieso lager dan even jaren. De lichte dalingen in traditioneel kijken in 2009, 2011 en 2013 werden goedgemaakt door de stijging in de jaren erna; in 2015 is dat voor het eerst niet gelukt.
- 50-64 en 65+ zijn pas vanaf 2008 apart gemeten, daarvoor werd de hele groep 50+ samen genomen.
Wat betekent dat?
TV-kijken is een generatieding. Dat verklaart waarom de daling laat inzet en betrekkelijk langzaam gaat. Er is dus geen of slechts een klein ‘vervangingseffect’. Het is niet zo dat grote groepen Nederlanders van de ene dag op de andere hun mediagebruik fundamenteel veranderen. De mensen die met tv zijn opgegroeid blijven trouw aan dat medium (voor kranten geldt iets soortgelijks). Maar elke groep gaat ook andere media gebruiken – en een dag heeft toch maar 24 uur. Dat verklaart kleine verschuivingen.
De grote verschuivingen vinden plaats bij de groepen die wel een fundamenteel ander gebruik hebben, de groepen voor wie internet en vooral hun mobiele telefoon het eerste en belangrijkste medium is. Wie voor die groepen relevant wil blijven moet vissen waar die vissen zijn: op hun platformen.
Het generatie-effect betekent trouwens ook dat de ontwikkeling onomkeerbaar is. Er gaat geen wonder gebeuren. Jongeren gaan nooit meer op dezelfde manier als hun ouders tv kijken.
NPO – RTL – SBS
En dat is nog niet alles. Het marktaandeel van de publieke omroep neemt af. In 1989 kwam RTL erbij, halverwege de jaren negentig de SBS groep met steeds meer zenders. De grote twee/drie blijven stabiel boven de 80% (tot dusver) maar de onderlinge verhoudingen veranderen. In 25 jaar gaat het NPO-aandeel van ruim 60% naar 34%, RTL zit al jaren rond de 30%, de SBS-zenders zitten nu op 18%.
Een jubileum met een duidelijke toekomst voor traditioneel kijken (dat wordt minder) en stevige concurrentie voor de publieke omroep.
Voor tv-nieuws heeft concurrentie positieve effecten gehad. Het beste wat het NOS Journaal is overkomen is de komst van RTL Nieuws. En RTL Nieuws is alleen maar zo goed omdat het NOS Journaal er is. En Hart voor Nederland natuurlijk. De kijker – de gebruiker heet dat tegenwoordig – heeft geprofiteerd: veel nieuws, hoge kwaliteit, en via alle kanalen.
Maar als traditionele tv op z’n retour is, moet de toekomst digitaal zijn, ook – vooral – voor nieuws. Wat zijn de trends?
- Nieuws en journalistiek wordt steeds meer techniek.
Uit het NOS-jubileumprogramma blijkt dat al, maar ook uit alle experimenten, innovaties en nieuwe kanalen van de nieuwszenders en andere nieuwsaanbieders. We gaan alles proberen: drones, gebruikers video laten laten (NUlive, Periscope, Meerkat), 360-graden, live-blogs, podcasts (weer helemaal terug), vlogs, wearables (Apple Watch, Google glass, sensors, chips), robots die nieuws vinden, schrijven en plaatsen (en samenvatten en fact-checken), personalized news (NRC) en geolocatie-nieuws. En heel veel analyse van cijfers, gebruik en doelgroepen. We weten bijna alles van de digitale gebruiker en gaan dat uitnutten.
- Nieuws op alle platformen
Iedereen wil overal zijn: op Twitter en Facebook (instant articles), op Instagram en Snapchat, op YouTube. Vooral mobiel. En natuurlijk ook traditioneel: radio en tv. En – het thema van de dag bij de NOS – On Demand: iedereen moet overal op alle platformen zijn of haar nieuws naar keuze.
- De journalistiek aan het stuur?
De obsessie met techniek en platformen maakt dat er andere mensen binnen nieuwsorganisaties belangrijk worden: de techneuten, de knutselaars, de goeroes, de analisten en de strategen. Die letten niet alleen op wat ze zelf doen maar ook heel erg op wat anderen doen. Journalisten hebben daar zelf trouwens ook een handje van. De nieuwe digitale wereld waar iedereen ieders concurrent is laat je per minuut zien wat collega’s en concurrenten doen. Die focus op wat anderen doen en het primaat van de techniek kan er eenvoudig toe leiden dat iedereen ongeveer hetzelfde gaat doen: zijn op Snapchat, wij op Snapchat, zij een vallende koe, wij een vallende koe.
Onderscheidende journalistiek
Het is zo makkelijk opgeschreven maar zo lastig te realiseren. Goed naar anderen kijken en goed alle cijfers in de gaten houden betekent niet automatisch dat je dat ook moet doen. Een eigen koers varen als nieuws organisatie levert diverser en beter nieuws op. Onderscheidend is een keuze, ook een keuze om sommige dingen niet te doen. En de techniek? Voor journalisten zit er niks anders op om zelf de expert te worden op dat gebied: snap hoe het zit met Snapchat, duik zelf in de Google Analytics, laat het sociale media-gebeuren niet over aan de social-media-expert. Journalistiek is te belangrijk om aan niet-journalisten over te laten.
