Storytelling en data. Die twee hebben wat met elkaar. Maar wat precies? De afgelopen maand werd er druk over getwitterd en geblogd. Horen ze nu wel of niet bij elkaar? Gerard Smit ontrafelt de discussie.
Hoe vaak hoor je het niet? “Een goede visualisatie moet een verhaal vertellen.” Met de nadruk op verhaal. Dat klinkt gewichtig. Maar wat wordt er eigenlijk mee bedoeld? Niets anders dan dat een visualisatie meer moet zijn dan een mooi plaatje. Het moet ook ergens over gaan.
Ja duhh – daar heb je dat woord storytelling niet voor nodig. Dat het niet alleen om het plaatje moet gaan, is iedereen wel duidelijk.
Interessanter is de omgekeerde stelling, namelijk dat goede visualisaties helemaal geen verhaal hoeven te vertellen. Die stelling poneert Moritz Stefaner op zijn blog.
Stefaner maakt grote datavisualisaties. Onder andere voor de FIFA. Hij is een van de tien designers die Alberto Cairo portretteert in zijn nieuwste boek The Functional Art. Cairo vraagt hem wat hij van het verwijt vindt dat mensen zoals hij een hoop data in beeld brengen zonder dat daar een verhaal achter zit. “Juist goed,” zegt Stefaner. “Het fascinerende van datavisualisatie is juist dat iedereen de gepresenteerde data zelf kan onderzoeken, zonder dat iemand vertelt wat je zou moeten zien.”
Stefaner krijgt veel reacties van bekende designers op zijn stelling. Onder andere van Jan Willem Tulp.
Wie die reacties leest krijgt een indruk over wat storytelling kan doen voor het ontwerpen en analyseren van datavisualisaties.
Verhalen zijn patronen
De eerste komt van Marian Dörk die een proefschrift schreef over datavisualisaties. Datavisualisaties laten patronen zien, zegt Dörk, en patronen zijn verhalen. Een andere belangrijk punt in deze kwestie, zegt Dörk, is dat verhalen pas ontstaan in het hoofd van de kijker.
Helder. Als je over storytelling praat is het handig als je zegt wat je ermee bedoelt. Een verhaal is een patroon dat ontstaat in het hoofd van de kijker.
Meerduidig
Helpt zo’n opmerking? Het zegt in ieder geval dat designers hun materiaal zo moeten ordenen dat de kijker er een patroon in kan ontdekken. Het betekent ook dat de designer zelf helemaal geen verhaal hoeft te vertellen.
Is de zaak nu opgelost? Stefaner vindt van niet. Ten eerste: Waarom zou je het begrip storytelling gebruiken, als je eigenlijk patroon bedoelt? Ten tweede: het hele idee van storytelling impliceert dat je met je data iets eenduidigs hebt te vertellen. En dat is vaak niet zo.
Tussen neus en lippen door geeft Stefaner nog zijn eigen definitie van een goede visualisatie: een goed gestructureerde mozaïek van feiten die aanleiding geeft tot meerdere lezingen.
Soorten verhalen
In het vervolg van de discussie duiken er nieuwe omschrijvingen op van storytelling: “een verhaal is alles wat betekenis geeft aan onze observaties”, “een verhaal is de verbinding tussen data”, en: “de betekenis die we aan het woord ‘story’ hechten is cultureel bepaald – Amerikanen noemen alles een verhaal, Duitsers zijn daar veel preciezer in.” Jan Willem Tulp voegt daar aan toe dat je verschillende soorten verhalen moet onderscheiden.
Analyse
Met die laatste opmerking stuiten we op een ander verband tussen storytelling en data. Het gaat dan niet meer over de vraag of je al of niet een verhaal moet vertellen met een visualisatie, maar hoe je het begrip storytelling kunt gebruiken om visualisaties te analyseren.
Dan wordt het interessant. Je kunt je niet alleen afvragen welke soorten verhalen je kunt vertellen, maar ook hoe je dat kunt doen. Hoe maak je gebruik van verteltechnieken? Van begin en eind? Van voor- en achtergrond? Van plaats en tijd? Van overgangen, uitleg, personificatie, stijlfiguren, spanningsbogen? En ja, van plot en personage?
Op die manier heb je wat aan de opmerking dat visualisatie en storytelling bij elkaar horen. De vraag is dan alleen niet of ze bij elkaar horen, maar hoe ze bij elkaar horen.
Dat zo’n analyse zinvol is laat deze presentatie van Edward Segel zien. Hij geeft een raamwerk voor verhaal analyses. Hij kijkt naar de beeldstructuur die het verhaal ondersteunt, de boodschap waarmee je het verhaal vertelt, en de structuur van de interactiviteit waarmee je anderen bij het verhaal betrekt
Doel
De discussie naar aanleiding van Stefaners stelling dat visualisaties niet altijd een verhaal hoeven te vertellen eindigt met een reactie die beweert dat de kwaliteit van een visualisatie niet afhangt van de vraag of er een verhaal wordt verteld, maar of de gebruikte verteltechnieken passen bij het doel van het verhaal.
Daarover valt nog veel te onderzoeken. Voor een overzicht van publicaties op dit gebied zie de bronnenlijst van Zach Gemignani.
